लगानीको नाममा कनिका छर्दै जलविद्युत विकास कम्पनी, कम्पनी भन्छः गर्ने नै यस्तै हो

काठमाडौं । सरकारले नेपालको ऊर्जा क्षेत्रमा संस्थागत लगानीका लागि स्थापना गरेको जलविद्युत् लगानी तथा विकास कम्पनी कनिका छरे जस्तो गरी सरकारी रकम छरिरहेको पाइएको छ ।

कम्पनी स्थापना भएको ६ वर्ष पूरा भएको छ । तर कम्पनीले प्रभावकारी रुपमा कुनै पनि देखिने काम गर्न सकेको छैन ।

पछिल्लो दिनमा कम्पनीले विभिन्न १५ आयोजनामा लगानी गरेको फेहरिस्त सार्वजनिक गर्ने गरेको छ । तर धेरै लगानी लाग्ने आयोजनामा एकाध करोड रुपैयाँ लगानी गरेर त्यसलाई प्रगति ठान्दै कम्पनी बसिरहेको छ ।

कम्पनीको कार्यशैली केवल कनिका छर्ने तिर नै उद्यत रहेको जानकारहरुको भनाइ छ । स्वतन्त्र ऊर्जा उत्पादकहरुको संस्था (इपान) ले त जलविद्युत् लगानी तथा विकास कम्पनीलाई निजी क्षेत्रको बैंक तथा वित्तीय संसथा जस्तै सरकारी बैंक मात्रै भएको टिप्प्णी यस अघि नै गरिसकेको छ ।

कम्पनीले गरेको लगानीका आधारमा हेर्ने हो भने पनि उसको लगानी केवल कनिका छर्ने र आफ्नो सहभागिता छ भन्ने देखाउने बाहेक अरु केही पनि हुन सकेको छैन ।

स्वतन्त्र ऊर्जा उत्पादकहरुको संस्था (इपान) ले त जलविद्युत् लगानी तथा विकास कम्पनीलाई निजी क्षेत्रको बैंक तथा वित्तीय संसथा जस्तै सरकारी बैंक मात्रै भएको टिप्प्णी यस अघि नै गरिसकेको छ ।

कम्पनीले ५ सय ७८ मेगावाट क्षमताका १५ आयोजना बनाउन आवश्यक ऋण लगानी गरेको दावी गरेको छ । यस्तै अन्य केही आयोजनामा पनि कम्पनीले ३४ करोड रुपैयाँ लगानी फेहरिस्त सार्वजनिक गर्ने गरेको छ ।

कम्पनीले १५ ओटा जलविद्युत् आयोजनामा ८ अर्ब अर्ब ५० करोड ऋण लगानी गरेको बताउँछ । तर उसले लगानी गरेको मात्रा मात्रै हेर्ने हो भने त्यो लगानी केवल कनिका छर्ने प्रवृत्तिमा सिमित रहेको पुष्टी हुन्छ ।

कम्पनीकाअनुसार चालू आर्थिक वर्षमा ४ सय ३६ मेगावाट क्षमताको फुकोट कर्णाली जलविद्युत् आयोजनामा १ अर्ब २६ करोड रुपैयाँ लगानी गरेको समेत दावी गरेको छ । कम्पनीले गरेको यो लगानीले आयोजना निर्माणमा खासै सहयोग पुग्ने देखिदैन ।

यस्तो लगानीले आयोजना बनाउन के सहयोग पुग्ला ?
कम्पनीले लगानी गरेको ४२ मेगावाट क्षमताको मिस्त्री खोला जलविद्युत् आयोजनाको लागत ५ अर्ब ७८ करोड ४० लाख रहेको छ । तर कम्पनीले सो आयोजनामा ९८ करोड १० लाख रुपैयाँ मात्रै लगानी गरेको छ ।

यस्तै दोर्दी जलविद्युत् आयोजनाको लागत ४ अर्ब २३ करोड ५० लाख लागत रहेको छ । सो आयोजनाको क्षमता २७ मेगावाट रहेको छ । सो आयोजनामा कम्पनीले ५० करोड रुपैयाँ लगानी गरेको छ ।

वाग्मती सानो आयोजनाको क्षमता २० मेगावाट रहेको छ । आयोजनाको लागत ३ अर्ब ६० करोड ७० लाख रहेको छ । सो आयोजनामा कम्पनीले २० करोड रुपैयाँ लगानी गरेको छ ।

सोलु जलविद्युत् आयोजनाको कूल लागत ४ अर्ब ९ करोड ९० लाख रहेको छ । तर कम्पनीले २० करोड रुपैयाँ लगानी गरेको छ । आयोजनाको क्षमता २३.५ मेगावाट रहेको छ ।

यसैगरी तल्लो सोलु खोला जलविद्युत् आयोजनाको क्षमता ८२ मेगावाट रहेको छ भने लागत १८ अर्ब ३१ करोड ९० लाख रहेको छ । तर कम्पनीले सो आयोजनामा ६० करोड रुपैयाँ लगानी गरेको छ ।

वाग्मती सानो आयोजनाको क्षमता २० मेगावाट रहेको छ । आयोजनाको लागत ३ अर्ब ६० करोड ७० लाख रहेको छ । सो आयोजनामा कम्पनीले २० करोड रुपैयाँ लगानी गरेको छ ।

यस्तै २५ मेगावाट क्षमताको काबेली बीए आयोजनाको लागत ४ अर्ब रहेको छ । सो आयोजनामा कम्पनीको लगानी २० करोड रुपैयाँ मात्रै छ ।

तल्लो हेवा खोलामा पनि कम्पनीको लगानी १५ करोड मात्रै छ । सो आयोजनाको लागत ३ अर्ब ७५ करोड ८० लाख रहेको छ । क्षमता भने २१.६ मेगावाट रहेको छ ।

लिखु एमा समेत कम्पनी सहभागी छ । आयोजनाको क्षमता ५१.४ मेगावाट छ । लागत ९ अर्ब २९ करोड ६० लाख रुपैयाँ छ । तर कम्पनीले ८० करोड रुपैयाँ लगानी गरेको छ ।

न्यादी हाइड्रोको ३० मेगावाट क्षमता आयोजनको लागत ५ अर्ब ८६ करोड ६० लाख रुपैयाँ रहेको छ । तर लगानीको अवस्था हेर्दा कम्पनीले ४५ करोड रुपैयाँ मात्रै गरेको छ ।

यस्तै सुपर दोर्दीमा समेत कम्पनी सहभागी छ । सो आयोजनाको क्षमता ४९.६ मेगावाट रहेको छ । लागत ८ अर्ब ४३ करोड १० लाख रहेको छ । तर कम्पनीले ४० करोड रुपैयाँ लगानी गरेको छ ।

यसैगरी कम्पनीले लगानी गरेको अर्को आयोजना हो सोलुखोला । सो आयोजनाको क्षमता ८६ मेगावाट रहेको छ भने लागत ११ अर्ब ८६ करोड रहेको छ । तर कम्पनीले ९० करोड रुपैयाँ मात्रै लगानी गरेको छ ।

यसैगरी लिखु एमा समेत कम्पनी सहभागी छ । आयोजनाको क्षमता ५१.४ मेगावाट छ । लागत ९ अर्ब २९ करोड ६० लाख रुपैयाँ छ । तर कम्पनीले ८० करोड रुपैयाँ लगानी गरेको छ ।

अपर सोलु खोलामा समेत कम्पनी सहभागी छ । सो आयोजनाको क्षमता १८ मेगावाट रहेको छ । आयोजनाको लागत ९ अर्ब २९ करोड ६० लाख रहेको छ । सो आयोजनामा कम्पनीले २० करोड रुपैयाँ लगानी गरेको छ ।

यसैगरी तल्लो लिखुखोला आयोजनाको क्षमता २८.१ मेगावाट रहेको छ । आयोजनाको लागत ५ अर्ब ५० करोड रहेको छ । तर कम्पनीले ८० करोड रुपैयाँ ऋण दिएको छ ।

यस्तै नेपाल विद्युत् प्राधिकरणको सहायक कम्पनीले निर्माण गर्न लागेको माथिल्लो त्रिशुली थ्रीबीमा समेत कम्पनीले लगानी गरेको छ । आयोजनाको क्षमता ३७ मेगावाट रहेको छ । लागत ८ अर्ब २२ करोड ७० लाख रहेको छ । तर कम्पनीले १५ करोड रुपैयाँ मात्रै लगानी गरेको छ ।

कम्पनीले ५७८ मेगावाट क्षमताका आयोजनामा ८ अर्ब २८ करोड रुपैयाँ लगानी गरेको देखिन्छ । तर सारमा यी आयोजनामा कम्पनीले गरेको लगानी कनिका छराइभन्दा बढी नहुने जलविद्युत उत्पादकहरु बताउँछन् ।

रमाइलो त के छने विश्व बैंक समूहले लगानी गरेको काबेली एको लगानी समेत कम्पनीले गरेको दावी गरिएको छ । ३७.६ मेगावाट क्षमताको सो आयोजनाको लागत १० अर्ब ८० करोड ८० लाख रहेको छ । विश्व बैंक समूहले दिएको ऋणलाई समेत कम्पनीले आफ्नो लगानी गरेको दावी गर्दै ४ अर्बको फेहरिस्त दिने गरेको छ ।

यसरी हेर्दा कम्पनीले ५७८ मेगावाट क्षमताका आयोजनामा ८ अर्ब २८ करोड रुपैयाँ लगानी गरेको देखिन्छ । तर सारमा यी आयोजनामा कम्पनीले गरेको लगानी कनिका छराइभन्दा बढी नहुने जलविद्युत उत्पादकहरु बताउँछन् ।

कम्पनीको कूल पूँजी १० अर्ब रहेको छ । त्यसमा सर्वसाधारणले शेयर वापत गरेको लगानीको हिस्सा २ अर्ब रहेको छ । बाँकी भने सरकारी रकम हो । तत्कालीन ऊर्जा मन्त्री गोकर्ण विस्टले जलविद्युत् क्षेत्रमा लगानीका लागि मात्रै सो कम्पनी स्थापना गरेका थिए ।

कम्पनीको उद्घाटन तत्कालीन पधानमन्त्री झलनाथ खनालले गरेका थिए ।

गर्ने नै यस्तै होः कम्पनी
कम्पनीका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत छविराज पोखरेल कम्पनीले गर्ने कार्य नै यस्तै भएको बताउँछन् ।

जलविद्युत क्षेत्रमा निजी क्षेत्र खासै आकर्षित नभएको र बैंक वित्तीय संस्थाहरुले पनि लगानीको लागि खासै चासो नदिएको अबस्थामा समग्र जलविद्युत क्षेत्रको विकासका लागि निजी क्षेत्रलाई आकर्षित गर्न, बैंक वित्तीय संस्थाहरुलाई लगानी गर्ने ‘कन्फिडेन्ट’ बढाउन र यो क्षेत्रको लागि विदेशी लगानी ल्याउनको लागि कम्पनी स्थापना भएकोले एउटै आयोजनालाई चाहिने जति रकम दिनेभन्दा पनि धेरै आयोजनामा आफू सहभागी भएर सकारात्मक सन्देश प्रवाह गर्नको लागि यस्तो गरिएको प्रमुख कार्यकारी अधिकृत पोखरेलले बताए ।

हाम्रो उद्देश्य कुनै खास एउटा आयोजना बनाउने भन्दा पनि समग्र जलविद्युत क्षेत्रको विकास गर्ने भएकोले यस्तो गर्नुपर्ने बाध्यात्मक अबस्था छ-प्रमुख कार्यकारी अधिकृत पोखरेल

‘कुनै खास आयोजना निर्माणमा लाग्ने लगानी र त्यसमा हामीले गरेको लगानीको अंश हेर्दा कनिका छरिए जस्तो देखिएला, हामीले लगानी गरेका कम्पनीको संख्या र त्यसको अंशले पनि यस्तो आरोपलाई सहयोग पुग्ला, तर हाम्रो उद्देश्य कुनै खास एउटा आयोजना बनाउने भन्दा पनि समग्र जलविद्युत क्षेत्रको विकास गर्ने भएकोले यस्तो गर्नुपर्ने बाध्यात्मक अबस्था छ,’ प्रमुख कार्यकारी अधिकृत पोखरेलले क्लिकमाण्डूसँग भने ।

उनले कुनै पनि आयोजनमा कम्पनी एक्लैले लगानी नगरी सहवित्तीयकरणको अबधारणामा जाने र त्यस्तो कार्यले अन्य बैंक वित्तीय संस्थाहरुलाई पनि लगानी गर्न कन्फिडेन्ट बढ्ने बताए ।

‘केही बर्ष अगाडीसम्म बैंकहरुले जलविद्युत क्षेत्रमा लगानी गर्न त्यति चासो नै दिदैनथे, हामीले ६ बर्षको अबधिमा जुन प्रयत्न गर्यौं, यो प्रयत्नले बैंकहरु जलविद्युत क्षेत्रमा लगानी गर्न उत्साहित भए, निजी क्षेत्र लगानीको लागि तयार भयो, जलविद्युत क्षेत्रको विकासको एउटा गतिलो माहौल बन्यो, यो उपलब्धीलाई कम आँकेर हाम्रो लगानीको अंशलाई मात्रै आधार बनाएर आरोप लगाउनु उचित होइन,’ उनले थपे ।

‘अहिलेको अबस्था हेर्दा सरोकारवाला सबै मिलेर जोखिम वा प्रतिफल बाँढेर लिऔं, निजी क्षेत्रको कन्फिडेन्ट पनि बढाउँदै जाऊँ भन्ने नै हो’

उनले अन्य कानुनी र नियामकीय सीमाका कारण एउटै आयोजनालाई चाहिने जति रकम लगानी गर्न नपाइने पनि बताए । एउटै आयोजनालाई चाहिने रकमको २५ प्रतिशतभन्दा बढी लगानी आफ्नो कम्पनीले गर्न सक्ने कानुनी अधिकार नै नभएको पनि उनको भनाइ छ ।

आफ्नो कम्पनीले जलविद्युत क्षेत्रमा लगानी गर्न विदेशी लगानी समेत भित्र्याउने गरेको र यस्तो कार्य अन्य बैंक वित्तीय संस्थाले नगरेकोले पनि जलविद्युत क्षेत्रको विकासमा कम्पनीको योगदान उच्च रहेको दाबी गरे ।

‘जलविद्युत क्षेत्रमा लगानी गर्न निजी क्षेत्र धेरै उत्साहित भएर आयो, बैंक वित्तीय संस्थाहरुले यो क्षेत्रको लागि आवश्यक लगानी दिन सक्ने अबस्था भयो, विदेशी लगानी ल्याउनको लागि हाम्रो आवश्यकता कम हुदै गयो भने हामी यो क्षेत्रबाट बाहिर निस्कदा पनि होला, तर अहिलेको अबस्था हेर्दा सरोकारवाला सबै मिलेर जोखिम वा प्रतिफल बाँढेर लिऔं, निजी क्षेत्रको कन्फिडेन्ट पनि बढाउँदै जाऊँ भन्ने नै हो,’ पोखरेलले भने ।