सेयर बजारमा कारोबार उछाल आउनुको कारण के हो ?

काठमाडौं । सेयर बजारमा ठूलो रकमको कारोबारले के संकेत गर्छ ? लगानीकर्ताहरु किन यसरी बजारप्रति उत्साहित भएका हुन् ?

अन्य मुलुकमा राजनीतिक स्थिरताको संकेत देखिएपछि सेयर बजारमा लगानीकर्ताहरुको आकर्षण बढ्ने गर्छ । तर नेपालमा भने राजनीतिक अस्थिरता बढ्ने संकेत देखिएपछि किन यस्तो उत्साह देखिन्छ ?

पछिल्लो समय दैनिक औषत ४ अर्ब रुपैयाँको हाराहारीमा कारोबार हुन थालेपछि सेयर बजारमा विभिन्न टीकाटिप्पणहरु हुन थालेका छन् । कसैले सस्तो सेयर कर्जा प्राप्ति, प्रतिफल वितरणको मौसम र कतिपयले नेकपाको सरकारलाई नपत्याएको र उसको नेतृत्वको सरकार ढलेर अस्थिरता बढ्ने संकेतका कारण पनि बजारमा उछाल आउन थालेको टिप्पणी गर्न थालेका छन् ।

नेकपा अव कुनै हालतमा टुक्रिन्छ भन्ने अनुमानका आधारमा केही दिनयता नेपालको सेयर बजारमा बढेको मूल्यमा पनि अझ ठूलो आकारको सेयर कारोबार हुन थालेको चर्चा र विश्लेषण हुन थालेको छ ।

लगानीकर्ताको मनोबल बढ्नुको कारण

लगानीकर्ताहरुले बजारप्रति असहिष्णु तत्कालीन अर्थमन्त्री डा युवराज खतिवडाको बहिर्गमन, अघिल्लो बर्षको लाभांश पाउने लोभ, सस्तो ब्याजदर, लगानीका अन्य क्षेत्रको अभावजस्ता कारणले बजारमा लगानीकर्ताहरु ओइरिएका छन् ।

केही हप्तायता अझ अर्को कारण पनि थपिएको छ । सत्तारुढ दलमा फुट आउने प्रवल संभावना देखिएपछि सेयर बजारमा लगानीकर्ताहरु झुम्मिन थालेका छन् । परिसूचक १६ सयमाथि गएकोले पनि मनोबल थपिदिएको छ र यसले नयाँ लगानीकर्ताहरुलाई आकर्षित गरिदिएको छ ।

विगत ३ बर्षको अवधिमा कम्युनिष्ट सरकारले कुनै ठोस काम गर्न नसकेको र सरकार भ्रष्टाचार तथा घूसखोरीमा चुर्लुम्म डुबेकोले आर्थिक गतिविधिहरु साँघुरिएका छन् । उट्पट्याङ गफ मात्र गर्ने सरकारको नेतृत्व टिक्न नसक्ने रहेछ । र, जनताले परिवर्तन गरिदिने रहेछन् भन्ने सन्देश अमेरिकी राष्ट्रपतिको चुनावमा ट्रम्पको पराजयले स्पष्टरुपमा दिएको छ ।

सूचना प्रविधिको प्रयोगको व्यापक विस्तार र सञ्चार माध्यमको सहज पहुँच भएका लगानीकर्ताहरु यसलाई आफ्नो धरातलीय यथार्थसँग समायोजन गरी विश्लेषण गर्न सक्ने भएका छन् ।

अर्कोकुरा, कम्युनिष्ट सरकार पूरैअवधि सरकारमा रहँदा पनि अब करीब २ बर्षमात्र बाँकी रहेको र नेकपामा फुट आउने प्रवल संभावना देखिएपछि लगानीकर्ताहरु सेयर बजारमा लगानी गर्ने उपयुक्त समय आएको निष्कर्षमा पुग्न थालेका छन् । बजारमा सूचीकृत कम्पनीहरुको मूल्य पनि निकै तल नै रहेकोले पनि जोखिम उठाउन सजिलो छ ।

बैंक तथा वित्तीय संस्थामा कम चासो

नेपालको सेयर बजारमा अझै पनि बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुको बाहुल्य छ । र, बजारमा बुलिस प्रबृत्ति आउने हो भने यस क्षेत्रमा नै उछाल आउनुपर्छ ।

तर बजारमा त्यस्तो स्थिति देखिदैन लगानीकर्ताहरु बैंक तथा वित्तीय क्षेत्रमा भन्दा अन्य क्षेत्रतर्फ बढी आकर्षित देखिन्छन् ।

कोभिडका कारण बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुमा प्रतिकूल असर परिरहेको छ । तथापि अन्य क्षेत्रभन्दा यही क्षेत्र लगानीका हिसावले बढी सुरक्षित रहेको छ । । किनकि यो पारदर्शी क्षेत्र हो । र, नियामक निकायले सुक्ष्म अध्ययन विश्लेषण गरेर गलत बाटोमा जान दिँदैन । जनताको निक्षेप लिएर सञ्चालन भएकोले यी संस्थाहरु घाटामा जानु हुँदैन ।

घाटामा गएमा सर्वसाधारणको निक्षेप फिर्ता गर्न संभव हुँदैन । त्यसैले बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुलाई सरकार र राष्ट्रबैंकले पनि विग्रनबाट रोक्छ । अर्कोकुरा, बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुको सेयरको मूल्य अहिले पनि निकै कम छ । त्यसमाथि बोनस सेयर ७० प्रतिशतमाथि दिनुपर्ने राष्ट्रबैंको निर्देशनले पब्लिक सेयर खरिद गर्नेहरुलाई आकर्षक प्रतिफल मिल्ने देखिन्छ ।

अधिकांश बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुले अघिल्लो बर्षको मुनाफाबाट १० देखि २० प्रतिशतसम्म बोनस सेयर वितरण गरिरहेका छन् । त्यसैगरी चालु आर्थिक वर्षको कात्तिक महिना बितिसकेको र अहिले सेयर किन्दा अघिल्लो आवको प्रतिफल समेत पाउने भएकोले आउँदो एकबर्ष भित्रमा दुई बर्षको प्रतिफल प्राप्त गर्ने अवसर रहेको देखिन्छ ।

तर सबै बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुले समान ढंगले प्रगति नगरिरहेका स्थितिको भने गहिरो विश्लेषण गर्न जरुरी छ । बढी मूल्यका भन्दा मध्यम मूल्यका सेयरमा न्यून जोखिम र बढी प्रतिफल प्राप्तिको संभावना देखिन्छ ।

विगत ३ बर्षदेखि लगानीकर्ताहरु ठूला बंैक छोडेर मध्यम मूल्यका बैंकतर्फ मोडिएका छन् । पर्यटन लगायत कोभिड प्रभावित क्षेत्रमा बढी लगानी एक्सपोजर भएका बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुमा कर्जाको सावाँ ब्याज असूली केही समयसम्म प्रभावित हुने भएकोले त्यस्ता संस्थाहरुको मुनाफा प्रभावित हुने पक्षलाई ध्यान दिएर जोखिम उठाउनु उपयुक्त हुनेछ ।

ख्याल गर्नुपर्ने कुरा बिगत केही बर्ष यता संगठित र संस्थागत लगानीकर्ताहरुको सहभागिता बढ्दै गएपनि यस क्षेत्रमा सेयरको आपूर्ति बढ्ने जोखिम अन्यमा भन्दा बढी छ । र, यसले मूल्यलाई धेरै माथि जानबाट रोक्न सक्छ ।

अन्य क्षेत्र

अन्य क्षेत्रमा विशेषगरी बीमा, जलविद्युत, होटेल तथा उत्पादन र प्रशोधन उद्योग रहेका छन् बीमा क्षेत्रमा अहिले ब्यापार साँघुरिएको छ । प्रतिस्पर्धा बढ्दै गएको र चुक्ता बढे अनुरुप ब्यापार नबढेकोले यस क्षेत्रमा उच्च आम्दानी वृद्धिको संभावना कम छ । यी सेयरहरुमा आफूर्ति कम छ र त्यसमा पनि केही सीमित ठूला लगानीकर्ताहरुको पक्कड रहेको छ ।

होटेल क्षेत्र केही समयका लागि ठप्प भएकोले फाइदा भैहाल्ने कुनै गुञ्जायस नै छैन । बीमा क्षेत्रमा कारोबार साँघुरिएको छ भने जलविद्युतमा अर्कै समस्या रहेको छ । तर पनि यी क्षेत्रमा ठूला लगानीकर्ताहरुले धेरै परिमाणमा सेयर खरिद गरी मूल्य बढाएर जाल थाप्ने र बिक्री गरी लाभ लिने रणनीति अपनाएको देखिन्छ । उद्योग क्षेत्रमा नाफा पनि छ र त्यसैलाई बाहना बनाएर आपूर्ति नियन्त्रण गरी मूल्य बढाउन चलखेल गर्ने गरिएको देखिन्छ ।

विगत दश बर्षदेखि साधारणसभा नभएका कम्पनीमा पनि लगानीकर्ताहरुको भीड देखिएको छ । राष्ट्रिय बीमा कम्पनी यसको ताजा उदाहरणको रुपमा रहेको छ । सरकारी स्वामित्वको यस कम्पनीमा विगत एक दशकभन्दा बढी समयदेखिको लेखापरीक्षण भएको छैन । स्थिति के छ भन्ने केही थाहा छैन । तर सीमित संख्यामा सेयर भएकोले सीमित ठूला लगानीकर्ताहरुको समूह बनाएर खरिद चाप बढाएको मात्र देखिएको छ । साल्ट ट्रेडिङ कर्पोरेसन यसको अर्को उदाहरण हो ।

जलविद्युतको सेयरमा आकर्षण पनि जोखिम पनि

आर्थिक गतिविधिहरु साँघुरिएर विद्युतको माग देखिदैन । निकट भविष्यमा माग भैहाल्ने स्थिति पनि देखिदैन । विगत बर्षको अधिक विद्युत माग करिव १२ सय मेगावाट रहेको थियो । चालु वर्ष १३ सय मेगावाट थपिदैछ । आगामी एक डेढ बर्षभित्रमा कुल विद्युत उत्पादन करिव ४ हजार मेगावाट पुग्नसक्छ ।

तर लोडसेडिङको व्यवस्थापनमै जनअपेक्षा पूरा भएकोले प्राधिकरणले उत्पादित विद्युतको खपत तथा उपयोग योजना बनाउन आवश्यक ठानेको छैन, न सरकारले नै कुनै योजना दिन सकेको छ । विद्युत मागभन्दा आपूर्ति बढी भसक्यो । यस्तो अवस्थामा विद्युत प्राधिकरणले खरिद सम्झौता बमोजिम कसैको विद्युत किनिदिनेछ भन्ने कुनै सुनिश्चितता देखिदैन ।

बढेको मूल्यको फाइदा लिन केही जलविद्युत कम्पनीबाट सञ्चालकहरुले राजीनामा दिइरहेका छन् । विद्युत नै यस्तो क्षेत्र हो, जहाँ बढीजसो परियोजनामा प्रवद्र्धकले आफ्नो पैसा लगानी गरेका हुँदैनन् । पारदर्शिताको सर्वथा अभाव छ । यसले गर्दा उत्पादन लागत बढेको हुन्छ ।

तुरुन्तै आम्दानी बढ्ने केही तात्विक नीतिगत परिवर्तन पनि केही भएको छैन । बैंकको ब्याजदर घटेको एउटा सामान्य अस्थायी प्रकृतिको कारण त छ तर कतिपय चलाख लगानीकर्ताहरुले पहिलादेखि नै सस्तो ब्याजदरको पुनर्कर्जा लिइरहेकै छन् । आम्दानी शुरु गरिसकेका कम्पनीहरुको पनि औषत वार्षिक प्रतिफल १२ प्रतिशत मुनि नै छ कतिपयको उत्पादन शुरु हुनै बाँकी रहेको छ । प्रतिफल दिन सक्ने ४/५ वटा जलविद्युत कम्पनी मात्र छन् ।

तर लगानीकर्ताहरु जलविद्युत कम्पनीका सेयरमा झुम्मिएका छन् । यसको एउटै कारण जलविद्युत कम्पनीमा पब्लिक सेयरको हिस्सा कम हुनु नै हो । सीमित संख्यामा रहेको जलविद्युतको सेयरमा कृत्रिम खरिद चाप पैदा गरी नाफा कमाउने समूहहरु सक्रिय देखिन्छन् । यसले बजारमा कृत्रिम माग सिर्जना गरी मूल्य बढाएको देखिन्छ ।

स्थापनाकालदेखि कुनै प्रतिफल दिन नसकेको र भविष्यमा दिन सक्ने स्थिति नभएको नेसनल हाइड्रोको विगत छ महिनामा मूल्य दोब्बर हुनु पनि यसकै एउटा ताजा उदाहरण हो ।

जलविद्युत कम्पनीका सेयरको मूल्यमा तीब्र उतार चढाव हुने, प्रतिफल कम हुने र पहिलाको तुलनामा अहिले मूल्य निकै बढिसकेकोले बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट उपलब्ध भैरहेको ७० प्रतिशतको कर्जाको हिस्सा अव जोखिमयुक्त हुने भनी कतिपय बैंकले यस क्षेत्रमा कर्जा विस्तार रोकिसकेकोले थप मूल्य वृद्धि हुन कठिन हुने देखिन्छ ।

अर्कोकुरा जलविद्युत कम्पनीको निर्माण कार्य बढेसँगै सेयरको संख्यात्मक आपूर्ति बढ्ने देखिएको छ ।