काठमाडौं । काठमाडौंको चिसोबाट बच्न सुदर्शन शिवाकोटी न्यानो ज्याकेट र डम्म टोपी लगाएका थिए । छेवैमा थिए उनका भाइ खडानन्द ।
दुई भाइ हिसाबकिताबमा व्यस्त थिए । खडानन्द बजार जान अलि हतारमा देखिन्थे । कोठाको एकापट्टी झोलाका दुईवटा ठूला बन्डल थिए । ती झोला पनि पुर्याउनु छ ।
कम्प्युटरमा के–के खेल्दै थिए सुदर्शनका छोरा रिसिद ।
‘तपाईंहरु युट्युबर हो,’ अन्तर्वार्ताका लागि क्यामरा तयार गर्दै गर्दा युकेजी पढ्ने चञ्चले रिसिदले हामीलाई सोधे, ‘हाम्रो खिच्ने हो ?’
हो, हामी रिसिदका परिवारको कथालाई क्यामरामा कैद गर्न घट्टेकुलोको उनकै कार्यालयमा पुगेका थियौं ।
कुनै बेला शरीरमा अट्ने जति झोलो बोकेर काठमाडौंका गल्लीगल्ली बेच्दै डुल्थे सुदर्शन । उनकै शब्दमा भन्ने हो झोला बेच्ने भरिया थिए उनी ।
दुई दशकमा उनको परिचय फेरिएको छ । अहिले उनी शिवाकोटी ब्याग उद्योगका मालिक हुन् । तिनै ‘भरिया’ले सानो लगानीमा शुरु गरेको शिवाकोटी ब्याग उद्योगमा हालसम्म ५ करोड लगानी भइसकेको छ । मासिक २५ देखि ३० लाखको व्यापार गर्ने सुदर्शनले १६ जनालाई रोजगारी दिएका छन् ।
बाटोमा झोला बेच्दै हिँड्ने ‘भरिया’ कसरी आफ्नै उद्योग चलाउने उद्योगपति बने त ?
क्यामरा अघि सबिस्तार लगाएका छन् उनले ।
झोला बेच्ने ‘भरिया’
हिसाबकिताबमा त उनी ठीकै थिए । गणितका शुत्र र थ्योरीले भने अलि रनभुल्ल पाथ्र्यो । त्यसैले होला एसएलसीमा गणित विषय लाग्यो ।
घरको आर्थिक अवस्था राम्रो थिएन । घरमै बसेर ‘कम्पार्ट’ दिन पनि सकेनन् ।
उनले निर्णय गरे, ‘मुग्लान’ पस्ने । दोलखाबाट जागिर खोज्दै २०५१ सालमा उनी काठमाडौं छिरे ।
काठमाडौंमा गाउँका साथीभाइ बस्थे । भेँडाको बथान भेँडामै मिसिन्छ भने जस्तै उनी पनि त्यही ‘सर्कल’मा मिसिए । साथीहरुले शरीरभरी झोला बोकेर बाटोमा बेच्दै हिँड्थे ।
काठमाडौं न्यूरोडमा छविलाल तिमल्सिना साउको गोदाम थियो । साथीहरु नजिकै डल्लुमा बस्थे ।
एकाबिहानै उनीहरु गोदाममा पुग्थे । शरीरमा अट्ने जति झोला बोक्थे र बजार निस्किन्थे ।
सुदर्शनले पनि त्यसै गरे । १७ वर्षे ठिटोले शरीरको अगाडि, पछाडि, दायाँबायाँ, दुबै हातको काँधदेखि हत्केलासम्म झोला बोके । शरीरको माथिपट्टी के कपडा लगाएका छन् थाहा हुँदैनथ्यो ।
स्कुलका झोला, कपडा बोक्ने लगेज ब्याग, केही लेडिज व्याग, ट्रेकिङ व्याक प्याक हुन्थे ।
‘आफ्नो शरीरले थेग्नसक्ने र अटेसम्मका झोला बोक्थें म,’ सुदर्शन दुई दशक अघिको कुरा सम्झिए, ‘५० वटाभन्दा धेरै नै हुन्थ्यो ।’
न्यूरोडबाट साथीहरुसँग सँगै निस्किन्थे र आआफ्नो गल्लीतिर लाग्थे । छुट्टिनुभन्दा पहिला सल्लाह गर्थे, ‘बेलुका यति बजे यहाँ भेट हुने ।’ सम्पर्क गर्ने अरु कुनै माध्यम थिएन ।
सहरको विभिन्न ठाउँमा घुम्दै झोला बेच्थे । साँखुबाट हिँडेर गौशला पुग्थे । गौशला आइपुग्दा रात पथ्र्यो । त्यहाँबाट बस चढेर न्यूरोड पुग्थे । नौबिसेबाट हिँडेर थानकोटसम्म पनि झोला बेच्दै हिँडेको अनुभव छ उनीसँग ।
बेलुका बाँकी झोला गोदाममा थन्क्याउँथे र डेरातिर लाग्थे ।
दिनभरीमा १५–२० वटा झोला बिक्री हुन्थ्यो । धेरै मूल्यको झोला भनेको ५ सय रुपैयाँ जतिको हुन्थ्यो । दैनिक १० हजार हाराहारीको व्यापार गर्थे । जसबाट मासिक १५ देखि २० हजार रुपैयाँको नाफा निकाल्थे ।
भोलिपल्ट बिहान साउलाई दिनभरी बेचेको झोलाको साँवा दिन्थे । आफूले निकालेको नाफा आफै राख्थे र नयाँ झोला बेकेर फेरि त्यसैगरी निस्किन्थे ।
घरको जेठो छोरा थिए उनी । घरमा दुई भाई, दुई बहिनी र बुबा हुनुहुन्थ्यो । आमा परलोक ।
खेतिपातीको खनिखोस्रीबाहेक बाको अर्को आम्दानी थिएन । सुदर्शनले परिवारको खर्च पुर्याउँथे ।
‘ल है मेरो मुग्लानको कमाई’ भन्दै कहिले १० हजार, कहिले २० हजार गर्दै बुबालाई पठाउँथे ।
उनीमाथि अर्को भार थियो, ‘कम्पार्ट क्लियर’ गर्ने । दिउँसभरी झोला बेच्थे र बिहान ट्युसन पढ्थे ।
दोस्रो पटकमा एसएलसी ‘क्लियर’ गरे । त्यो बेला आरआर पढ्ने लहर जस्तै थियो ।
‘नाइट सिफ्ट’मा आईएमा भर्ना भए । विषय थिए– नेपाली, अर्थशास्त्र र राजनीतिशास्त्र ।
दिनभरी झोला बचेर बेलुका आरआर पुग्थे । क्यान्टिनमा झोला राख्थे र कक्षा छिर्थे । त्यसैगरी आइए सके ।
२०५६ सम्म यसरी दिनचर्या चल्यो ।
त्यसपछि उनको काम अलिकति परिवर्तन भयो । अब बाटोमा डुलेर होइन झोलाको मार्केटिङ गर्ने काम पाए । उनको काम थियो देशका विभिन्न ठाउँमा सामान अर्डर लिने र त्यहाँ पुर्याउने । पोखरा, बुटबल, नारायणगढ जस्ता ठाउँ पुगेर अर्डर लिने सामान दिन थाले ।
यो काम एक वर्ष चल्यो ।
२०५७ मंसिर १७, विशेष दिन
६ वर्षसम्म काठमाडौंका गल्लीगल्लीमा चहार्दा झोला व्यापारको गुदीसम्म पुगेको थिए । रिटेल मार्केटिङको अनुभव पनि थियो ।
उनले सोँचे, ‘यति त गरिसकियो, अब आफै किन नगर्ने ?’
आफै झोला उत्पादन गर्ने सोँच बनाए । तर लगानीको लागि आफैसँग नगद थिएन ।
६ वर्षको आम्दानी सबै बुबालाई दिइसकेका थिए । आफैसँग नगद नभए पनि उनीसँग अनुभव, मेहनत र ६ वर्षको पसिनाले दिएको लक्ष्य थियो ।
‘ल है, बुबा मैले यस्तो आँटेको छु, कति लगानी गर्न सकिएला ?,’ उनले बुबासँग सल्लाह गरे ।
‘मसँग ५० हजार छ,’ बुबाले भन्नुभयो, ‘त्यही लैजा ।’
बागबजारमा दुईवटा कोठा लिए । एउटामा खाट, केही कपडा, स्टोभ र भाँडावर्तन सजाए । अर्कोमा दुईवटा मेसिन राखे । मेसिन चलाउने दुई जना मान्छे खोजे । झोला बनाउने केही कच्चा पदार्थ किने ।
५० हजारमा जसोतसो ‘एडजस्ट’ गरे ।
दिनहरु अप्ठारा थिए । १८ घण्टाको लोडसेडिङ । झोला बनाउने सिपालु मान्छको अभाव थियो । धेरै खर्च गरेर ल्याउनलाई लगानी थिएन ।
झोलाका लागि चाहिने कच्च पदार्थ न्यूरोड, गुच्चाटोल, भेडासिंहमा पाइन्थ्यो । त्यहीँका साहुबाट सामान उठाए ।
२०५७ मंसिर १७ गते । उनलाई अझै पनि याद छ, त्यसदिन शनिबार थियो । ‘कुटिर उद्योग’ शुरु गरे ।
आफैले कटिङ गर्थे । दिनभरी झोला बनाउँथे ।
भटाभट झोला उत्पादन गर्न थाले । झोलामा रिबोक, नाइक, एडिडास जस्ता विश्व प्रख्यात ब्रान्डको ट्याग लगाए । उनी राम्ररी थाहा थियो, तिनै नामका झोला ग्राहकले धेरै किन्थे ।
दिनभरी बनाएका झोला काँधमा बोकेर बेलुका बानेश्वर, भृकुटिमण्डप, असनका पसलपसल पुग्थे । पसलपसलमा दिन थाले । हरेक दिन यसरी नै झोला पुर्याउँथे र अघिल्लो दिनको पैसा उठाउँथे ।
दिनहरु यसरी बत्दै गए ।
१० महिनापछि दशैं आयो । घर त जानै पर्यो । दशैंको बेला घरमा नयाँ नोट लैजाने चलन थियो । अझ छिमेकीलाई नयाँ नोट दिन सकेमा आशीष नै पाइन्थ्यो ।
उनले १० महिनामा जम्मा गरेको आम्दानी सुटकेसमा हाले र बैंकबाट नयाँ नोट साटे । आम्दानी एकलाख रुपैयाँ भएको रहेछ ।
त्यही सुटकेस बोकेर घरतिर लागे । गाउँमा दशैंको रमझम लागिसकेको थियो । उनले छिमेकमा नयाँ नोट साटिदिए । उनको हाइहाइ भयो ।
‘कतिले अर्को वर्ष पनि ल्याइदिनुस् है,’ सुदर्शनलाई छिमेकीले भने, ‘बरु घरमा के के सघाउन पर्छ गर्छौं ।’
व्यापार उकालो लाग्दै गयो । गोरेटाेबाटोमा जग्गा किन्ने भए ।
१८ घण्टा लोडसेडिङ, विभिन्न उतरचढाव, पछिल्लो पटक कोरोना महामारीको संकट पार गर्दै सुदर्शन यहाँसम्म आइपुगेका छन् ।
‘थाहा नपाउँदा नपाउँदै २२ वर्ष बितेछ,’ सुदर्शनले घट्टेकुलोको आफ्नै कारखानामा ती दिन सम्झिए, ‘अहिले बजारमा शिवाकोटी ब्याग भन्ने भएको छ ।’
घट्टेकुलोमा उनको कारखाना छ । त्यहाँ १६ जनाले काम गर्छन । २६ वटा मेसिन छन् । कोभिडको लामो बन्दले व्यवसाय सुस्त बनाए पनि पछिल्लो समय खुलेको बजार यस्तै रफ्तारमा अघि बढे पहिलाकै अवस्थामा पुग्न धेरै समय नलाग्ने उनको विश्वास छ ।
अहिले मासिक ३ हजारदेखि ४ हजार गोटा झोला उत्पादन गर्छ । खासगरी स्कुल र कलेजका झोला, ल्यापटप ब्याग, व्याकप्याक, लगेजका मुख्य उत्पादन हुन् । पछिल्लो समय कर्पोरेट व्यागहरु पनि उत्पादन गर्न थालेका छन् । त्यसबाहेक कसैले अर्डर गरेका छन् भने पनि बनाइदिन्छन् ।
५० हजारमा शुरु भएको लगानी अहिले ५ करोडभन्दा माथि पुगिसकेको छ ।
‘मासिक १५ देखि २० लाखको व्यापार हुन्छ,’ उनले भने ।
उनले नानीबाबुले पेन्सिल राख्ने ३५ रुपैयाँको ब्यागदेखि २ हजारसम्मको उत्पादन गर्छन् । कुनै समय साउ भएका झविलाल तिमल्सिना अभिभावक मान्छन् सुदर्शन ।
धेरै महंगो झोला उत्पादन गर्दैनन् उनले । महंगो उत्पादन गर्दा स्वदेशी झोला बिक्री नहुने उनको अनुभव छ । महंगा खोज्नेले विदेशकै किन्छन् ।
विदेशबाट पनि सस्तोदेखि महंगा झोला आइरहेका छन् । चिनियाँ झोलाको प्रभाव धेरै छ ।
‘चीनसँग प्रतिष्पर्धा गर्छु भन्नु गलत हो,’ उनले अनभव सुनाए, ‘चीनसँग हामीले प्रतिष्पर्धा गर्न सक्दैनौं । हामीले सक्ने भनेको उनीहरुबाट सिकेर सामान उत्पादन गर्नु हो ।’
सिको गर्न पनि कहाँ सहज छ र ? ‘यो त तातो भात खाँदा पनि हात पोल्छ भने जस्तै हो,’ उनी हाँस्दै भन्छन् ।
शिवाकोटी ब्याग
उनलाई अरुको ब्रान्डको नाम राखेर झोला बेचेको मनपर्न छोड्यो । ‘दिनभरी मेहनत गरेर झोला उत्पादन गर्ने तर नाम अरुकै बेच्ने ?,’ उनले सोँचे ।
यति धेरै मेहनत गरेर उद्योग स्थापना गरेको गर्व उनीसँग थियो तर समस्या के भने कतै जाँदा पनि यो मेरो झोला हो भन्न नपाइने ।
झोला बिग्रिएमा जिम्मेवारी लिने र राम्रो भएमा प्रफुलित हुने वातावरण नै भएन ।
‘घर खर्च चदाउँदासम्म अरुको नाम बेच्नु ठीकै थियो,’ उनले सोँचे, ‘अब त त्यसो गरेर हुँदैन भन्ने फिल भयो ।’
उनी निर्णयमा पुगे आफ्नै ब्रान्डमा झोला उत्पादन गर्ने ।
‘के नाम राख्ने त ?,’ उनले बजारमा नजर डुलाए ।
‘शेर्पा आउटडोर छ, गोल्छा अर्गानाइजेसन छ, चौधरी ग्रुप छ भने शिवाकोटी नै किन नराख्ने त ?,’ उनले फाइनल गरे, ‘शिवाकोटी ब्याग ।’
१४ वर्ष अरु कै नाममा ब्याग उत्पादन गरेको सुदर्शनले पछिल्लो ७ वर्षदेखि शिवाकोटी ब्याग उद्योगबाट शिवाकोटी ब्याग उत्पादन गरिरहेका छन् ।
शिवाकोटी ब्याग नेपालमा मात्र होइन उनको कान्छो भाइले भारतको मुम्बईमा पनि शिवकोटी व्याग उत्पादन गरिरहेका छन् । २०६३ देखि मुम्बइमा उत्पादन शुरु भएको शिवाकोटी ब्यागको व्यापार त्यहाँ पनि राम्रो छ ।
नेपालमा दुई भाइ र भारतमा एक भाइले शिवाकोटी ब्याग उत्पादन गरिरहेका छन् । त्यसैले आफ्नो ब्यागको ट्यागमा तीन गोलोलाई आपसमा खप्टाएर लोगो बनाएका छन् ।
त्यसको अर्थ हो, ‘हामी तीनभाई यसैगरी एकबद्ध हुनेछौं ।’
प्रतिक्रिया