सेयर बजारलाई दीर्घकालमा लाभ दिने लगानीको क्षेत्रभन्दा पनि सजिलै छोटो समयमा अथाह पैसा कमाउने माध्यम सोच्दै लहडका भरमा लगानी गरेका कैयौं व्यक्ति फसेका छन् । तर, आफ्नो गतिमा चलिरहेको सेयरबजारलाई केन्द्रीय बैंकको नीतिले घटाएको भन्दै सदनदेखि सडकसम्म चर्को आवाज गर्नेको संख्या बढ्दो छ ।

काठमाडौं । असार १ गते प्रतिनिधिसभाको बैठकमा नेपाली कांग्रेसका महामन्त्री तथा सांसद गगनकुमार थापाले नेपाल राष्ट्र बैंकको नीतिका कारण सेयर बजार समस्यामा परेको बताए ।

‘सेयर धितो कर्जालाई संकुचन गर्ने राष्ट्र बैंकको नीतिका कारण सेयरमा समस्या देखिएको छ । ७/८ महिनामा नेप्से परिसूचक १ हजार २ सय अंकले घटिसकेको छ,’ थापाले भने, ‘प्रत्येक दिन मेरो घरमा १०, १५ जना मान्छे आउने गरेका छन् । काठमाडौंका मात्रै होइन, साना सहरका व्यक्तिसमेत दुःख गरेर कमाएको २ पैसा गुमेपछि झुण्डिएर मर्छु भनिरहेका छन् । कोही सडकमा आइपुग्यौ भनिरहेका छन् । सेयर बजार किन घटिरहेको छ, सरकारले जानकारी दिनुपर्यो ।’

जेठ २६ गते नेकपा एमाले सचिव तथा सांसद योगेश भट्टराईले समेत सेयर बजारमा विषयमा धारणा राखे ।

पूर्वपर्यटनमन्त्री भट्टराईले ५ लाखभन्दा बढीले रोजगारी पाइरहेको र वार्षिक १८ अर्ब रुपैयाँको राजस्व उठाउने पुँजीबजार केही महिनादेखि समस्यामा परेको बताए ।

‘पुँजीबजारले देशको आर्थिक गतिविधिको प्रतिविम्ब दिन्छ । कुल ग्राहस्थ उत्पादन (जिडिपी)जत्तिकै बजार पुँजीकरण भएको सेयर बजार केही महिनादेखि अशान्त र समस्याग्रस्त छ,’ भट्टराईले भने ‘नेता र मन्त्रीहरुको अभिव्यक्तिबाट सेयर बजार चिन्तित अवस्थामा पुगेको छ । राष्ट्र बैंकले लिएको सेयर धितो कर्जामा ४-१२ नीतिले सेयर बजारमा समस्या सिर्जना गरेको छ ।’

भट्टराई यत्तिमै रोकिएन्, उनले सेयरबजारमा थप कर्जा दिने व्यवस्था गर्न समेत माग गरे ।

‘बैंक तथा वित्तीय संस्थाले कोर क्यापिटलको १० प्रतिशत सेयर खरिद गर्न पाउने व्यवस्था गर्नुपर्छ’ भट्टराईले भने, ‘सेयरधितो कर्जाको जोखिम भार बढायो भने झनै समस्या आउँछ । त्यसैले केन्द्रीय बैंकले सेयरबजारलाई केन्द्रित गर्दै नीति बनाउनु पर्‍यो ।’

नेपाली कांग्रेस र नेकपा एमालेका प्रभावशाली नेताहरुले केन्द्रीय बैंकका कारण सेयर बजारमा समस्या भएको गम्भीर आरोप लगाए । दुई जना नेताले केन्द्रीय बैंकको नीतिमाथि संसदमा प्रश्न गरेपछि केन्द्रीय बैंक एक तबरले दबाबमा समेत आएको छ ।

के साँच्चै केन्द्रीय बैंकको नीतिले सेयर बजारमा समस्या आएको हो त ?

अन्य विषयमा प्रवेश गर्नुभन्दा पहिला तत्कालीन अर्थमन्त्री डा. युवराज खतिवडाले २०७४ फागुन १६ गते बीबीसीसँगको अन्तर्वार्तामा भनेका कुरा हेरौं ।

खतिवडाले सेयर बजार, घरजग्गा, अटोमोबाइल र उपभोगका क्षेत्रमा लगानी बढाएर तरलता समस्या समाधान नहुने बताएका थिए ।
अहिले पनि बैंक तथा वित्तीय संस्थाले गत पुसयता लगानीयोग्य पुँजीको अभाव भोगिरहेका छन् ।

सांसदहरु थापा र भट्टराईले केन्द्रीय बैंकले सेयर बजारमा लागनी बढाउनु पर्ने तर्क गरिरहँदा अर्थशास्त्री खतिवडाले २०७४ फागुनमा सेयर बजारमा लगानी वृद्धि हुँदा तरलता समस्या समाधान नहुने बताएका थिए ।

२०७४ सालमा पनि सेयर बजार ओरालो लाग्दा बैंक तथा वित्तीय संस्थामा तरलता अभाव थियो । बीबीसीसँगको अन्तर्वार्तामा खतिवडाले अन्तर्राष्ट्रिय बजारबाट पुँजी प्रवेश गराएर तरलता समस्या समाधन गर्न तर्फ सरकार लाग्ने बताएका थिए ।

‘तर, फेरि त्यसरी परिचालन गरेको पुँजी उही घर जग्गा, सेयरबजार, अटोमोबाइलमा र उपभोगमा लगानी गर्यो भने केही अर्थ हुँदैन,’ खतिवडाले भनेका थिए, ‘एउटा त कर्जाको आकार बढाउने अर्को गुणात्मक बढाउने पक्षलाई ध्यान दिने र प्राथमिकतामा राखेको उत्पादनमुलक क्षेत्रमा लगानी बढाउने तर्फ लगेर छिट्टै तरलता अभावको समस्या हामी समाधान गर्न सक्छौं ।’

खतिवडा यतिमै रोकिएनन् । उनले राष्ट्रको सीमित स्रोत साधन रोजगार र आय बढाउने उत्पादनमुलक क्षेत्रमा लगाउनु पर्ने बताएका थिए ।
‘१० रुपैयाँ खर्च गरेर १२, १५ रुपैयाँ आम्दानी नहुने क्षेत्रमा लगानी बढाउनु हुँदैन् भन्ने मान्यता हो,’ खतिवडाले भने, ‘त्यसैले कुनै क्षेत्र विशेषमा कडाई गर्नेभन्दा पनि समग्र अर्थतन्त्रको सीमित साधन स्रोतलाई उत्पादनमुलक क्षेत्रमा कसरी लगाउने भन्ने हो ।’

खतिवडाले उक्त अन्तर्वार्तामा प्रष्टरुपमा घरजग्गा, सेयरबजार, अटोमोबाइल र उपभोगमा जाने कर्जा उत्पादनमुलक नभएको बताएका थिए । जुन साँचो भएको अर्थशास्त्रीहरु बताउँछन् ।

तर, डा. खतिवडा भने साढे ४ वर्षपछि बिजमाण्डू डटकममा लेख लेख्दै अर्थतन्त्रलाई जोगाउने प्रवेश द्वार सेयर बजार भएको बताएका छन् ।

‘सेयर बजारमार्फत् सरकार र केन्द्रीय बैंकले लगानीकर्ताको मनोबल उच्च पार्ने काम नगर्ने हो भने हामीले अझ गहिरो आर्थिक मन्दीको सामना गर्नुपर्ने हुन्छ,’ खतिवडाले उक्त लेखमा भनेका छन्, ‘अर्थतन्त्रलाई जोगाउने पहिलो ‘इन्ट्री प्वाइन्ट’ सेयर बजार हो, ‘इनफ इज इनफ ।’ अब निजी क्षेत्रको मनोबल उच्च पार्न सेयर बजार सुधारबाट सरकार र केन्द्रीय बैंकले इन्ट्री गर्नुपर्छ ।’

खतिवडाले सार्वजनिक जीवनमा सायदै सेयरबजारका विषयमा यति उदार भएर बोलेका हुन् । खतिवडा आफैं बोलेका हुन् वा उनलाई बोल्न लगाइएको हो वा प्रत्यक्ष निर्वाचन लड्ने हुटहुटीले अनुभवी अर्थशास्त्रीबाट खतिवडा राजनीतिक अर्थशास्त्री बनेको हुन् त्यो उनलाई नै थाहा होला ।

तर, एक पूर्वअर्थसचिव खतिवडाको उक्त अभिव्यक्तिबाट आश्चर्यमा छन् ।

‘गगन थापा र योगेश भट्टराईले आफूले बुझेरभन्दा पनि केही व्यक्तिको दबाबमा सेयर बजारमा विषयमा बोलेका हुन सक्छन्, ’ ती पूर्वसचिव भन्छन्, ‘तर, डा. खतिवडाले अर्थतन्त्र सुधारको प्रवेश द्वार सेयर बजार भएको बताए । त्यो उनले आफ्नो मनले भनेजस्तो लाग्दैन । किनभने, खतिवडाले भने जस्तो सेयर बजारमा केही समस्या नै छैन । सेयर बजार सधैं बढ्ने र छोटो समयमा सबैलाई धनी बनाउने माध्यम होइन् नि !’

पूर्वअर्थसचिव विद्याधर मल्लिकले सेयर बजार र घर जग्गालाई कडाइ नगर्दासम्म नेपाली अर्थतन्त्रको समस्या समाधान नहुने बताउँछन्।

‘अहिले त जग्गामा, सेयर बजारमा मात्रै लगानी गर्ने र रातारात कमाइ गर्ने र त्यही कमाइमा रमाउनेहरुको संख्या बढिरहेको छ । मैले सुनेको त डाक्टरहरुले नै डाक्टरी छाडेर २४सै घण्टा सेयर बजारमा लाग्न थालेका छन्,’ मल्लिकले भने, ‘पैसाको लगानी पैसाका लागि नभइ भ्यालु एडका लागि हुनुपर्ने थियो । जबसम्म हामी उत्पादन बढाउनका लागि, भ्यालु एडका लागि हुँदैन तबसम्म यस्तो समस्या आइरहन्छ ।’

अर्थशास्त्रीले सेयर बजारमा कुनै समस्या नभएको बताइ रहँदा जिम्मेवार व्यक्तिहरुले केन्द्रीय बैंकको नीतिले सेयरबजारमा समस्या आएको बताउन थालेका छन् ।

केन्द्रीय बैंकसँग छैन केही विकल्प

के अहिले सेयर बजार बढाउन सक्ने गरी नीति ल्याउन सक्ने अवस्थामा केन्द्रीय बैंक छ ? क्लिकमाण्डूसँगको व्यक्तिगत कुराकानीमा केन्द्रीय बैंकका केही उच्च अधिकारीले सेयर बजारमा खुल्ला छोड्न सक्ने अवस्था नरहेको बताएका छन् ।

‘गगनजी र योगेशजीले कति बुझ्नु भएको छ थाहा छैन्,’ राष्ट्र बैंकका एक कार्यकारी निर्देशक भन्छन्, ‘तर खतिवडा सर नै केन्द्रीय बैंक वा अर्थमन्त्रालयको नेतृत्वमा हुनु भएको भएपनि सेयरबजारलाई खुल्ला छोड्ने गरी नीति ल्याऊ भन्न सक्ने अवस्थामा हुनु हुन्न थियो । यहाँ त राजनीति गर्नेले बाहिर बसेर जे पनि बोल्न मिल्ने रहेछ ।’

केन्द्रीय बैंकले सेयर बजार बढाउने गरी नीति ल्याउन नसक्नुको कारण हो, सेयर बजारमा भएको लगानीले कुनै मूल्यवृद्धि गर्दैन । उत्पादन बढाउँदैन् । उल्टो छोटो समयमा केही व्यक्तिले अथाह कमाउँदा उपभोग बढ्छ । जस्तो कोरोना महामारीको समयमा सेयर बजार गुल्जार हुँदा घर जग्गा कोरोबार र अटोमोबाइलको कोरोबार पनि गुल्जार थियो । विलासी सामानको आयात उच्च दरले बढ्यो । जसले गर्दा कोरोना महामारीले संसारको अर्थतन्त्रमा मन्दी छाउँदा नेपालको आयात भने कोरोनापछि २४ प्रतिशतले बढ्यो ।

बैंक तथा वित्तीय संस्थाले कोरोना महामारीपछि गत पुस मसान्तसम्ममा ४५ प्रतिशतले बेप्रवाह कर्जा बिस्तार गर्दा सेयर बजारमा ठूलो रकम लगानी हुन पुग्यो । जसले गर्दा कोरोना महामारीभन्दा पहिले एक दिन केही करोडमा कारोबार हुने सेयर कारोबार एकैदिन २२ अर्ब रुपैयाँसम्मको कारोबार भयो ।

बैंकले बेप्रवाह सेयर कर्जा लगानी गर्दासम्म लामो समयदेखि घाटामा रहेका र नाफामा जाने कुनै सम्भावना नभएका कम्पनीको सेयरसमेत उच्च दरमा उछालियो । १ लाख रुपैयाँ लगानी गरेको सेयर आफ्नो खातामा आउँदासम्म ५ दिनमै १ लाख ५० हजार रुपैयाँ हुन थाल्यो । कोरोना महामारी शुरु हुनुभन्दा पहिले २०७७ जेठमा १०२१ अंकमा रहेको सेयर बजार २०७८ मंसिरमा ३२०० अंकमा पुग्यो ।

नेपाल स्टक एक्सचेञ्जमा सूचिकृत कम्पनीको व्यवसाय र नाफा उच्च दरले बढ्दा कोरोना महामारीको समयमा सेयरको मूल्यसंगै नेप्से परिसूचक पनि बढेको थियो ? वा १८ महिनाको अवधिमा नेप्से परिसूचक २ हजार २ सय अंकले बढ्नुपर्ने कारण के थियो ?

डा. खतिवडाले आफ्नो आलेखमा यस विषयमा केही उल्लेख गरेका छैनन् । यस्तै थापा र भट्टराईले समेत संसदमा केही बोलेका छैनन् । तीनैजनाले एकै स्वरमा केन्द्रीय बैंकप्रति धारेहात लगाउँदै सेयर बजारमा सजिलै कर्जा दिनुपर्ने व्यवस्था गर्न माग गरेका छन् ।

तर, केन्द्रीय बैंक चाहेर पनि कर्जा बिस्तार गर्ने नीति लिन सक्ने अवस्थामा छैन । असार १ गतेको तथ्यांकअनुसार बैंक वित्तीय संस्थाले ४९ खर्ब ८५ अर्ब रुपैयाँ निक्षेप संकलन गर्दै ४७ अर्ब १८ करोड रुपैयाँ कर्जा लगानी गरेका छन् ।

बैंक वित्तीय संस्थाले सिडी रेसियोको ८९.६१ प्रतिशत कर्जा लगानी गरेका छन् । त्यो भनेको बचत वृद्धि नहुँदासम्म बैंक वित्तीय संस्थासँग कर्जा दिने स्पेस नै छैन ।

दुःख गरेर संकलन हुने निक्षेपबाट सेयरबजारमा सजिलो कर्जा जाने नीति केन्द्रीय बैंकले लिए वित्तीय स्थायित्वमै गम्भीर संकट आउने राष्ट्र बैंकका एक अधिकारी बताउँछन् ।

‘सेयर बजारमा कर्जा बिस्तार हुँदा आन्तरिक उत्पादन बढ्दैन,’ राष्ट्र बैंकका एक अधिकारी भन्छन्, ‘उल्टो त्यसले उपभोग बढाउँछ । आयात बढाउँछ । आयत गरेर हुने उपभोग बढाउन सक्ने अवस्थामा केन्द्रीय बैंक छैन भन्ने सबैले बुझ्नु पर्छ ।’

गत साउनदेखि विदेशी मुद्राको सञ्चिति २१.१ प्रतिशतले घटेर ९ अर्ब २८ करोड डलरमा सीमित छ । जसले गर्दा आयात बढ्न सक्ने कुनै पनि नीति लिन सक्ने सुविधा केन्द्रीय बैंकलाई छैन ।

सेयर बजारमा सहज कर्जा जानुको सिधा अर्थ हुन्छ, उपभोग बढ्नु । जुन पछिल्लो दुई वर्षदेखि देखिएको छ । हाल ६.५ महिनाको आयात धान्न सक्ने विदेशी मुद्राको सञ्चिति छ ।

यस्तो अवस्थामा केन्द्रीय बैंक उत्पादनमुलक कर्जा बढोस् , त्यस्ले देशभित्र उत्पादन बढ्दा आयात घटोस् भन्ने चाहन्छ । जुन स्वभाविक र अत्यावश्यक पनि छ । सेयर बजारमा अनियन्त्रित कर्जा वृद्धि हुँदा भोलिका दिनमा समग्र अर्थतन्त्रमा आउन सक्ने समस्या सम्बोधन गर्ने बाटो के हुनेछ ?

राजनीतिज्ञले सेयर बजारप्रति लडहमा धारणा बनाउँदा समग्र अर्थतन्त्र नै ध्वस्त हुन सक्ने यर्थाथ भुल्नु हुँदैन । देश रहे राजनीति गर्ने अवसर जति पनि रहन्छ ।

त्यसैले राजनीतिक दलका जिम्मेवार नेताले विदेशी मुद्राको घट्दो सञ्चिति, कर्जा बिस्तार गर्न सक्ने केन्द्रीय बैंकको स्पेस, सेयर बजार लगायतका विषयमा राम्ररी नबुझी केही भोट र एक निर्वाचन हेरेर अभिव्यक्ति दिँदा समग्र अर्थतन्त्र समस्यामा पर्न सक्नेछ ।

यस्तो हुन्छ बजार ?

२०७७ चैत ३ गते महिला लघुवित्त वित्तीय संस्थाको सेयर ४३८ रुपैयाँमा करोबार भएको थियो । ८ महिनापछि २०७८ मंसिर ९ गते एक कित्ता महिला लघुवित्तको सेयर ५ हजार ४०० रुपैयाँमा किनबेच भएको थियो । त्यसयता निरन्तर घटिरहेको महिलाको सेयर शुक्रबार ३ हजार ३८० रुपैयाँमा किनबेच भएको छ ।

महिलामा १ हजार रुपैयाँ लगानी गरेर १० कित्ता सेयर किनेका व्यक्तिले ५४ हजार रुपैयाँमा सेयर बिक्री गरे । जसले गर्दा धेरै व्यक्तिलाई लाग्यो, सेयरबजार त छोटो समयमा मोटो रकम कमाउने माध्यम हो ।

जसले १ कित्ता सेयर ५ हजार ४०० रुपैयाँमा किने उनिहरुले अहिलेसम्म ४७.५ प्रतिशत बोनस सेयर र २.५ रुपैयाँ मात्रै नगद लाभांश भएका छन् । एकतर्फ सेयरको मुल्य २ हजार रुपैयाँमा घटेको छ, अर्कातर्फ कम्पनीले लाभांश पनि दिन सकेको छैन ।

जसले गर्दा केही व्यक्तिले सुन धितो राखेर, कसैले जग्गा धितो राखेर कसैले आफन्तसँग ऋण लिएर सेयर बजारमा लगानी गरे । जसकारण कांग्रेस महामन्त्री गगन थापाको घरमा पुगेर ‘म आत्महत्या गरौँ भन्ने व्यक्तिको संख्या बढेको हो ।

कोरोना महामारी शुरु भइसकेको थियो । नेपालमा लकडाउन भएको थिएन । २०७६ चैत २ गतेबाट नेपाल पुनर्बीमा कम्पनी लिमिटेड (एनआरआइसी)ले आइपीओ जारी गरेको थियो । आइपीओ भर्ने सबै जनाले सेयर पाए । लकडाउनबीच सेयर बजार खुल्यो ।एनआरआइसी सेयर लगानीकर्ताबीच रोजाइमा पर्न थाल्यो । बजारमा एनआरआइसी मूल्य २ हजार ५०० रुपैयाँसम्म पुग्ने चर्चा चल्न थाल्यो ।

२०७७ असार ७ गते पहिलो कारोबार ४२४ रुपैयाँ कारोबार भएको एनआरआइसीको एक कित्ता सेयरको मूल्य २०७८ जेठ २५ गते १ हजार ९७७ रुपैयाँ पुगेको थियो । त्यसयता निरन्तर घटिरहेको एनआरआइसीको मूल्य शुक्रबार ७६२ रुपैयाँ छ ।

एनआरआइसीमा पनि केही लगानीकर्ताले ५ हजार रुपैयाँ लगानी गरेर ९३ हजार रुपैयाँसम्म कमाए । त्यो पनि एक वर्षको अवधिमा । जसले गर्दा धेरै व्यक्तिलाई सेयर बजार छिटो धनी हुने ठाउँ भएको भ्रम हुन थाल्यो ।

एक कित्ता एनआरआइसीको एक कित्ता सेयरमा १ हजार ९७७ रुपैयाँ लगानी गरेका लगानीकर्ताले हालसम्म २.५ प्रतिशत नगद लाभांश र १६.५ प्रतिशत बोनस सेयर पाएका छन् । लगानीकर्ताले भविष्यमा नाफा हुन्छ होला भनेर लगानी गरेकाले भविष्यमा कम्पनीले राम्रो प्रतिफल पनि दिन सक्छन् । तर, जसले सट्टेबाजीबाट नाफा हुन्छ भनेर लगानी गरे उनीहरु भने नोक्सानमा छन् ।

केही सीमित व्यक्तिबीच मात्रै रहेको सेयर बजारलाई गाउँ गाउँसम्म पुर्याउने काम २०७७ माघ २ गतेले साधारण सेयर (आइपिओ) निष्कासन गरेको नेपाल इन्फ्रास्ट्रक्चर बैंकले पनि गरेको हो ।

सेयर आवेदन दिएका सबै व्यक्तिले ६० कित्ता सेयर पाएका थिए । प्रतिकित्ता १०० रुपैयाँका दरले ६ हजार रुपैयाँ लगानी गरेर ६० कित्ता सेयर किनेका सेयरधनीले निफ्राको एक कित्ता सेयर ७२६ रुपैयाँसम्ममा बिक्री गरे ।

सेयरमा लगानी गरेको डेढ महिनामै ६ हजार रुपैयाँ लगानी गर्दा ३७ हजार रुपैयाँ कमाई भएपछि धेरैलाई सेयरबजार गज्जब लाग्ने नै भयो । २०७७ माघ २ गते सेयर निष्कासन गरेको निफ्राको सेयर फागुन २ गते ३४० रुपैयाँमा कारोबार भएको थियो । उक्त सेयर फागुन १७ गते ७२६ रुपैयाँमा किनबेच भयो । त्यसयता निरन्तर घटिरहेको सेयर शुक्रबार २५३ रुपैयाँ कारोबार भइरहेको छ ।

२०७७ माघ २५ गते चन्द्रागिरि हिल्स लिमिटेडको सेयर १६१ रुपैयाँमा किनबेच भएको थियो । सीमित व्यक्तिसँगमात्रै भएको उक्त सेयर २०७७ चैत २६ गते २ हजार ८०० रुपैयाँसम्ममा किनबेच भयो । तर, त्यसयता कम्पनीको सेयर मूल्य लगातार घटिरहेको छ ।

शुक्रबार चन्द्रागिरिको सेयर १ हजार ३० रुपैयाँमा किनबेच भएको थियो । कोरोना महामारीले चन्द्रगिरि हिल सञ्चालन हुन सकेको थिएन । तर, सेयर लगानीकर्ताले चन्द्रागिरिले पैसाबाट पैसा पलाउने सोचे वा भविष्यमा चन्द्रागिरिले राम्रो प्रतिफल दिने सोचे, त्यो त लगानी गर्नेलाई थाहा होला ।

यदि लगानीकर्ताले चन्द्रागिरिको सेयरमा भविष्यमा प्रतिफल दिन्छ भन्ने अपेक्षामा लगानी गरेका हुन् भने भविष्यमा प्रतिफल दिन पनि सक्ला । त्यसका लागि केही समय प्रतिक्षा गर्नु गर्यो । यदि लगानीकर्ताले पैसाबाट पैसा फल्छ भन्ने अपेक्षाले लगानी गरेका हुन् भने पैसाबाट पैसा फल्दैन् भन्ने पुष्टी भइसकेको छ ।

केही व्यक्तिहरु ४/१२ को नीति नल्याएको भए सेयर बजार अहिलेको अवस्थामा नपुग्ने दाबी गर्छन् । तर, केन्द्रीय बैंकका अधिकारी उक्त दाबी मान्न तयार छैनन् । तर पनि ४/१२ भन्दै तीव्र विरोध हुन थालेपछि केन्द्रीय बैंकले यो नीति हटाउने तयारी गरेको छ ।

४/१२ को नीतिले भावनात्मकरुपमा लगानीकर्तालाई कमजोर बनाएको केही ब्रोकरको तर्क छ ।

‘सेयर बजार भावनाले बजार चल्छ,’ एक ब्रोकर भन्छन्,‘ राष्ट्र बैंकको नीतिले लगानीकर्ताको मनोबल कमजोर भएको हो ।’

तर, ती ब्रोकरले भने जस्तो पैसा लगानी हुने क्षेत्र सधैं भावनाले चल्छ भन्नेमा कुनै सत्यता छैन । सत्य लुकाउँदा वा थाहा नपाउँदासम्म मात्रै बजार भावनाले चल्ने हो । लगानी गरेर प्रतिफल लिने क्षेत्र सधैं भावना चल्छ भन्ने तर्कमा कुनै दम देखिदैन ।

केही सेयर लगानीकर्ता कोरोना महामारीमा अन्य लगानीको अवसर नहुँदा सेयर बजारमा लगानी गर्ने बढेको बताउँछन् ।

लगानी भन्ने वित्तिकै लाभका लागि हुन्छ । के लगानी लहडमा हुन्छ ? प्रतिफलको अपेक्षा नगरी लगानी हुन्छ ? उत्पादनका विषयमा जानकारी नलिई लगानी हुन्छ ? इन्भोष्टोपिडियाका अनुसार भविष्यमा प्रतिफल हुन सक्ने अपेक्षा वा तत्काल लाभ हुनसक्ने सम्भावना देख्दा कुनै पनि व्यक्तीले लगानी गर्ने उल्लेख छ ।

त्यसैले नेपालमा पनि नेप्से परिसूचक ३ हजार २०० बिन्दुमा पुग्दा समेत लगानीकर्ताले भविष्यमा नाफा हुन सक्छ भनेर लगानी गरेका हुन भन्न सकिन्छ । यदि आफूले दु:ख गरेर कमाएको रकम हचुवामा लगानी गरिन्छ भने नोक्सानका लागि पनि तयार हुनुपर्छ ।

यदि सेयरबजारमा नोक्सान भएका लगानीकर्तालाई सरकारले क्षतिपूर्ति दिने हो भने बैंकबाट कर्जा लिएर व्यवसायमा लगानीगर्दा नोक्सान भएका सबै लगानीकर्तालाई सम्मान र नगद पुरस्कार दिनुपर्छ ।

अहिले आँपको सिजन छ । उपभोगका लागि एक केजी आँप खरिद गर्दा कैयौं प्रश्न सोध्ने गर्छौ । साइकलमा आँप विक्री गर्न आउने व्यक्तिसँग मूल्यमा बार्गेनिङ गर्छौं । हरेक दाना राम्ररी हेर्छौं । यदि हामीले छानेका आँप कुहिएको वा खराब निस्क्यो भने सरकारसँग क्षतिपुर्ति माग गर्दै आन्दोलन गर्ने ? वा छनोट ठीक गर्न जानेन भनेर दोस्रो पटक गल्ती नगर्ने ?

सेयरको दोस्रो बजारमा लगानी गर्दा जोखिम हुन्छ । बजार घटबढ हुन्छ । अहिलेसम्म नेपालको सेयरबजारमा आइपीओमा लगानी गरेभन्दा सेयरको मूल्य घटेको छैन ।

त्यसको अर्थ हुन्छ, प्राथमिक बजारमा लगानी गर्ने व्यक्तिले गुमाएका छैनन् । छिमेकी भारतदेखि संसारभरका कैयौं देशमा प्राथमिक बजारमा लगानी गरेका व्यक्ति समेत घाटामा छन् ।

नेपालमा कोरोनाकालमा लगानी गर्ने अन्य अवसर नभएर सेयर बजारमा लगानी गरेको बताउने व्यक्तिलाई सेयर बजार घट्यो भनेर गुनासो गर्न मिल्छ ?

‘लगानीकर्ताले नाफा हुन्छ भन्ने सोच्नु स्वभाविक हो,’ नेपाल राष्ट्र बैंकका एक अधिकारी भन्छन्, ‘तर लगानीले सधैं नाफा दिने भए व्यवसाय गर्ने हरेक व्यक्तिले कमाउनु पर्ने थियो । लगानीमा जोखिम पनि हुन्छ भन्ने बुझ्नु पर्यो । जसले सेयर बजारबाट बर्बाद भए भनिरहनु भएको छ, उहाँले जोखिम कम हुने फिक्स्ड डिपोजिट वा सरकारी बण्डमा लगानी गर्नु पर्दथ्यो ।’

‘बढी लाभको अपेक्षा गरेर सेयर बजारमा लगानी गर्दा कहिलेकाहीँ घाटा पनि स्वभाविक हुन्छ,’ उनी भन्छन् ।