काठमाडौं । बेलाबेलामा फुत्तफुत्त घुम्न निस्किरहनु पर्छ सचिन डाँगीलाई । यात्रामा निस्किनु रमाइलोमात्रै होइन, देश बुझ्नु पनि हो ।
विश्वव्यापीरुपमा कोरोना महामारी फैलिएपछि भने घुमिरहनुपर्ने सचिन जस्ता व्यक्ति घरभित्रै निसास्सिएरर बस्नु पर्यो । कहिले लकडाउन हट्ला भन्ने हुटहुटी पनि भयो ।
पहिलो लकडाउन हटेपछि बाहिरी गतिविधि बढ्यो । कतै घुम्न जाने सोचमा थिए सचिन ।
‘घुम्न जाने होइन त,’ खोपा इञ्जिनियरिङमा पढ्दै गरेका उनका साथी रुकेशले भने । किङ्स कलेजमा अन्डरग्राजुयट गरिरहेका २२ वर्षे सचिन फुरुङ भए ।
चिसापानी गढी घुम्न जाने योजना बन्यो । हेटौंडाबाट भिमफेदी हुँदै उत्तरतर्फ २९ किलोमिटरको दूरी पर्छ चिसापानी गढी ।
गढीमा पुग्दा मुख्य मन्दिर (गढी)मा चाबी लगाएको थियो । मुख्य मन्दिर नै हेर्न नपाउने हो भने घुम्न गएको के अर्थ भयो र !
वरिपरी साेधेर पुजारीलाई बोलाए । पुजारीले चाबी खोले र ऐतिहासिक गढीको बारेमा बेलिबिस्तार लगाए । यो मल्ल राज्यसँग सेन राज्यको युद्ध हुँदा सीमा सुरक्षाका लागि बनाइएको गढी हो । गढीमा विभिन्न रेञ्जमा हान्न सक्ने ‘काली’ जस्ता तोपहरु रहेछन् ।
त्यहाँभित्र रहेको भैरवथानको कथा पनि सुनाए ।
काठमाडौं फर्किपछि सचिनलाई लाग्यो ‘हामीले पो पुजारी बोलाएर एक–एक सोधेर जानकारी लिइयो । सबैले त यसो गर्दैनन् ।’
पुजारी नआएको भए त ऐतिहासिक गढीको बारेमा त्यति धेरै जानकारी लिन सकिदैनथ्यो । न त जानकारी दिने बोर्डहरु थिए
चिसापानी गढीको जस्तै अन्य धेरै ठाउँको कथा कसरी सर्वसाधरणलाई सजिलै भन्न सकिन्छ होला भन्ने सोच्न थाले उनी । घुम्न जानेलाई यो एक समस्या रहेछ ।
अरु धेरै ठाउँमा पनि हेरे । जस्तोकी साँझ ६ बजेपछि पाटक कृष्ण मन्दिरमा टुरिष्ट सेन्टर बन्द हुन्छ । कृष्ण मन्दिरको बारेमा सोध्नु पर्यो भने कसलाई सोध्ने ? जानकारी लिने स्रोत के छ ? कतै केही थिएन ।
यो समस्यालाई किङ्स कलेजभित्रका शिक्षकमाझ परीक्षण गरे, ‘यस्तो समस्या तपाईंहरुले भोग्नु भएको छ कि छैन ?’
‘हो, हामीले यस्तो समस्या भोगिरहेका छौं,’ सबैले भने ।
त्यसपछि सचिनले यसको समाधान खोज्न थाले ।
क्यूआर कोडबारे उनी पहिलेदेखि नै परिचित थिए । क्यूआरले कसरी के काम गर्छ भन्ने उनलाई थाहा थियो । क्युआर स्क्यान गरेपछि लिंक दिने काम क्यूआरले गर्छ । लिंकमा जे पनि दिन सकिन्छ भन्ने थाहा थियो ।
‘यस्ता विभिन्न ठाउँहरु, मन्दिरहरुको बारेमा जानकारी दिने क्युआर कोड किन नहालेका होलान ?,’ उनले सोचे, ‘क्युआर राखेर लिंक दिने हो भने त जसले जतिबेला पनि पूर्ण जानकारी लिन सक्छन् ।’
‘कसैले गरेको छैन भने हामीले बनाउँन त,’ उनलाई लाग्यो ।
यो काममा सचिनलाई साथ दिइरहेका थिएन किङ्स कलेजकै साथी सुशान गैरेले । त्यतिबेला यो काममा अर्को साथी थपिए सोही कलेजका दिवाकर रिजाल ।
किङ्स कलेजको इन्क्युभेसन सेन्टरमा बसेर ए-फोर पेपरमा क्युआर कोडको प्रोटोटाइप बनाए र त्यसलाई प्रिन्ट गरे । कृष्ण मन्दिरको जानकारी दिने नमूना सामग्री लेखे र त्यसलाई क्युआर कोडमा लिंक गरे ।
त्यसपछि गए कृष्ण मन्दिर परिसर ।
मन्दिर परिसरमा भेटिएका १५/२० जना विदेशीलाई सोधे, ‘यस कृष्ण मन्दिरको बारेमा जानकारी कसरी लिने भन्ने समस्या भोग्नु भएको छ ?’
सबैले यस क्षेत्रको बारेमा यथार्थ जानकारी लिन गाह्रो भएको बताए । उक्तयुक्त सामग्री उपलब्ध नभएको बताए ।
केहीले भने केही एपहरुमा पाँच सात डलर तिरेर सस्क्राइब गर्दा रहेछ । त्यसरी जानकारी लिँदा रहेछन् । तर, त्यो विश्वास्नीय कति छ भन्ने यकिन थिएनन् ।
त्यसपछि उनीहरुले ए-फोर पेपरमा बनाएको क्यूआर देखाएर स्क्यान गर्न लगाए । स्क्यान गरेर कृष्ण मन्दिरको जानकारी दिने लिंक खुल्यो । जहाँ पूर्ण जानकारी उपलब्ध थियो ।
सबैले यो आइडिया मन पराए ।
यो कुराले पनि उनीहरुलाई उत्साहित बनायो । विदेशीले पनि डलर खर्च गरेर नेपालको हेरिटेज, ठाउँको बारेमा जानकारी दिन खोज्ने रहेछ । सजिलैसँग राम्रो कन्टेन्ट दिन सक्यो भने चल्दो रहेछ भन्ने उनलाई लाग्यो ।
त्यसपछि वेवसाइट बनाएर एउटा प्लेटफर्म बनाउनतिर लागे । वेवसाइट बनाउने क्रममा किङ्स कलेजमै बीएसआर्ईटी गरिरहेका सफल बोलाखे थपिए ।
त्यसपछि जन्मियो ‘द सारङ डट कम’ ।
‘सारङ भनेको विभिन्न ठाउँको कथा भन्दै हिँड्ने सारंगीबाट आएको हो,’ सचिन भन्छन्, ‘द सारङ डट कम पनि विभिन्न ठाउँको स्टोरी बताउने प्लेटफर्म हो ।’
जसले विश्वका विभिन्न भाषा विभिन्न ठाउँ, मन्दिर, पर्यटकीय क्षेत्रको बारेमा लेखेको र अडियोबाट जानकारी उपलब्ध गराउँछ ।
त्यसपछि उनीहरु सारङको थप परीक्षण र ग्राहक खोज्नतर्फ लागे । क्यूआर कोडको प्रोटोटाइप र एउटा कन्टेन्ट तयार थियो । त्यो क्यूआर स्क्यान गरेपछि सारङ डट कम कन्टेन्ट पढ्न सक्ने बनाए ।
आफ्नो प्रडक्टको पहिलो ग्राहक खोज्नतर्फ लागे । काठमाडौंको नजिकै रहेको बुढानीलकण्ठ चर्चित ठाउँ थियो । त्यहाँ चर्चित मन्दिर पनि छ ।
बुढानीलकण्ठ मन्दिरमा गए । ‘जुत्ताचप्पल राख्ने ठाउँ’ भन्ने बाहेक मन्दिरको बारेमा जानकारी दिने कुनै पनि सामग्री थिएन ।
सोधपुछ कक्षमा मान्छे थिएनन् ।
यही कुरा लिएर बुढानीलकण्ठ नगरपालिकाका पूर्वनगर प्रमुखलाई भेट्न गए ।
‘सर, मन्दिर गएका थियौं । यसको बारेमा जानकारी दिने न त कोही मान्छे छन् । न त कुनै जानकारी दिने बोर्ड छ,’ सचिनको टीमले नगर प्रमुखलाई भन्यो, ‘हामीसँग यस्तो आइडिया छ । क्यूआर स्क्यान गर्दा बित्तिकै यस ऐतिहासिक मन्दिरको पूर्ण जानकारी पढ्न पाइन्छ ।’
क्यूआर कोडको बोर्ड मन्दिर परिसरमा राख्ने हो भने सबैले यो स्क्यान गरेर यसको बारेमा जान्न बुझ्न सक्छन् भन्ने जानकारी नगर प्रमुखलाई गराए ।
नगरपालिका प्रमुखलाई यो आइडिया मन पर्यो । उनले मन्दिर र नगरपालिकामा यस्ता क्यूआर कोड बोर्ड राख्ने इच्छा देखाए ।
मन्दिरमा राखिएको क्यूआर कोडले मन्दिरको एतिहासिक जानकारी दिने र नगरपालिकामा यहाँको घुम्ने ठाउँको बारेमा जानकारी दिने बनाउन लगाए ।
‘२०२२ जनवारीमा पहिलो तीनवटा क्यूआर बोर्डको अर्डर बुढानीलकण्ठ नगरपालिकाबाट भयो,’ सचिन भन्छन् ।
त्यसपछि शुरु भयो द सारङ टीमको उत्साहजनक काम । टीमले किङ्स कलेजमै पढ्दै गरेकी रिजु श्रेष्ठ रिसर्च गर्ने जिम्मा दियो । अहिले उनीहरुसँग पाँच जनाको टीम छन् ।
२० देखि २३ वर्ष उमेरका सचिन, सुशान, दिवाकर, सफल र रिजुको सारङ टीमले किङ्स कलेजको इन्क्युभेसन सेन्टरमा बसेर काम गर्छन् । यो कलेजले हरेक वर्षका ब्याचलाई उपलब्ध गराउने इन्क्युभेस सेन्टर हो । आफ्नो ब्याच सकिएपछि यो ठाउँ छोडेर अर्को ब्याचलाई छोडिदिनु पर्छ ।
कलेजले उपलब्ध गराएको ‘वर्किङ स्पेस’ छोड्नु अघिनै सारङ टीमले एक लेभलका उपलब्धी हाँसिल गरिसकेको छ ।
पछिल्लो पाँच महिनाको अवधिमा ५० वटा क्यूआर बोर्ड वितरण गरिसकेका छन् । यी क्यूआर बोर्डमध्ये २५ वटा लोकेसन (म्याप)को जानकारी दिने बोर्ड छन् । अरु, मन्दिरको बारेमा छन् ।
आफ्नै लगानीमा वेवसाइट बनाएपछि किङ्स कलेजबाट ५० हजार ऋण लिएका थिए । त्यो ऋणबाट पहिलो पाँचवटा क्यूआर बोर्ड लगाउन सकाए । त्यसपछि एञ्जल इन्भेष्टमेन्टका रुपमा १० लाख रुपैयाँ आएको छ । यसले २ सयवटा बोर्डसम्म बनाउन सकिन्छ भन्ने उनीहरु ढुक्क छन् ।
‘यो २ सयवटा बोर्ड बिक्री हुँदासम्म हामीले वैकल्पिक आम्दानीको स्रोत बनाइसक्छौं,’ सचिव विश्वस्त छन् ।
उनीहरुले दुई किसिमका क्यूआर बोर्ड बनाएका छन् । एउटा कुनै पनि क्षेत्रको लोकेसन देखाउने क्यूआर छ । जसले उक्त क्षेत्रको एतिहासिक ठाउँ, मन्दिर, घुम्ने क्षेत्र देखाउँछ । जस्तै ठमेल क्षेत्रको लोकेसन देखाउने क्यूआर बोर्ड बनाएका छन् ।
त्यस्तै, लुम्बिनी क्षेत्रमा १२ वटा बोर्ड लगाएका छन् । लुम्बिनी विकास बोर्डले आफ्नो कन्टेन्ट आफै बनाएको थियो । यसबाहेक काठमाडौंका विभिन्न मन्दिर, नगरपालिका, लुम्बिनी क्षेत्रका मन्दिरको जानकारी गराउने क्यूआर बोर्ड बनाएर दिइसकेका छन् ।
अहिलेसम्म हेर्दा एउटा बोर्डको मूल्य सामान्यतया २० हजार पर्छ । तर, एउटा कन्टेन्ट बनाउँदा कति समय लाग्छ, कति रिसर्च गर्नुपर्छ, कति मान्छे भेट्नु पर्छ सोही अनुसार क्यूआर बोर्डको मूल्य निर्भर हुने सचिनको भनाइ छ ।
कन्टेन्ट बनाउँदा धेरै सरोकारवालसँग छलफल गर्छन् । जसको कन्टेन्ट बनाउने हो उनीहरुलाई नै आधिकारिक स्रोत वा व्यक्ति के हो भनेर सोध्छन् । जसमा स्थानीय बासिन्दा, गुठी, स्थानीय पालिका, मन्दिरका पुजारी वा सरोकार व्यक्ति सबैसँग स्वीकृति गराएपछि मात्र कन्टेन्ट फाइनल गर्छन् ।
‘कहिलेकाँही तीन चार दिन एकै ठाउँमा बसेर रिसर्च गरेर कन्टेन्ट बनाउनु पर्छ,’ सचिनले भने, ‘यसले गर्दा रिसर्चमा धेरै खर्च पनि हुन्छ ।’
कुनै ठाउँमा उतैबाट कन्टेन्ट पनि आउँछ । यसले खर्च अलि घटाउँछ ।
यसरी बनाएको क्यूआर बोर्डमा स्क्यान गरेपछि सम्बन्धित ठाउँमा जानकारी दिने लिंक खुल्छ– ‘द सारङ डट कम’ । त्यहाँ नेपाली, अंग्रेजी, हिन्दी, चिनियाँ, फ्रेञ्च, जर्मनी, स्पेनिसलगायतका भाषामा कन्टेन्ट पढ्न पाइन्छ ।
साथै, यो कन्टेन्ट सुन्न चाहेमा पनि यी भाषामा अडियो सुन्न सकिन्छ ।
अहिलेसम्म लगाएको बोर्ड पनि राम्रो स्क्यान भइरहेको छ । हरेक दिन २ सयसम्म क्यान भइरहेका छन् । बुद्ध जयन्तिका दिन लुम्बिनीको पोखरीमा क्यूआर बोर्ड लगाएका थिए । त्यहाँबाट दुई महिनाभित्र सात सय पटक स्क्यान भएको छ ।
५० वटा बोर्ड गइसकेपछि विभिन्न ठाउँबाट यसको सोधखोज बढ्न थालेको छ । राष्ट्रिय चिडियाखानाबाट पनि कन्टेन्ट बनाउन छलफल भइरहेको सचिनले बताए ।
त्यहाँ विभिन्न किसिमका जनावरहरु छन् । कति लोप हुने खालका पनि छन् । उनीहरुको पूर्ण जानकारी सहितको बोर्ड राख्ने कुरा भइरहेको सचिनले बताए ।
उनीहरुले मन्दिरको मात्र नभएर पयर्टन उद्योगका लागि चाहिने कन्टेन्टहरु पनि निर्माण गर्ने तयारीमा जुटेका छन् । यसका लागि उनीहरु पोखरा जाने योजनामा छन् ।
उनीहरुलाई त्योबेला खुसी लाग्छ जब पहिलो पटक आइडियाको बारेमा कसैका अगाडि पिच गर्छन । उनीहरुको आइडिया सुनेपछि सबैजनाको अनुहारमा मन्द मुस्कारसहितको उज्यालो आउँछ ।
‘जसलाई पिच गरेको हो उहाँहरुले पहिलो पटक क्यूआर स्क्यान गरेर अडियो सुन्न थालेपछि अनुहारमा एक किसिमको खुुसी देखिन्छ,’ सचिन भन्छन्, ‘त्यो देख्दा साच्चिकै सन्तुष्ट मिल्छ ।’ यो सबै देखाएपछि उनीहरुको आइडियालाई अरुलाई सुनाउन थाल्छन् ।
‘हामीले अब ट्राभल टेक इन्ड्रष्ट्रिजको कन्टेन्ट बनाउनु पर्छ भनेर योजना बनाइरहेका छौं,’ सचिनले भने, ‘हामी यो काममा उत्साहित छौं ।’
अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा पर्यटकीय क्षेत्र भनेर नेपालको प्रचार त गर्न खोजिएको छ । तर, नेपालको ट्राभल प्रडक्ट के छ भनेर हेर्दा जमानदेखिको पर्यटकका लागि प्याकेज भन्नेमात्र छ ।
ट्राभल टेक उद्योगमा फस्टाइरहँदा पनि नयाँ प्रडक्ट बनाउन सकिएको छैन ।
‘नेपालमा ट्राभल टेक सेक्सनमा फस्ट मुभर भएर लाग्ने हाम्रो योजना छ,’ सचिनले भने, ‘नेपालका लागि ट्राभल सुपर एप बनाउने हाम्रो भविष्यको योजना छ ।’
अहिले उनीहरुले कन्टेन्टहरु बनाइरहेका छन् । उनीहरुको चाहना छ कसैले नेपालको कुनै ठाउँको बारेमा खोज्यो भने उनीहरुको वेवसाइटले देखाउन सकोस् । त्यसबाट पढ्ने र ‘स्पोटीफाइ’मा आफ्नै पोटकाष्ट सुन्न सकून । त्यहाँ पनि ट्राभल स्टोरिज सुन्न सकून ।
हेर्न चाहेमा युट्युब च्यानलमा हेर्न सकून भन्ने उनीहरुको चाहना छ ।
‘नेपाल आएदेखि सबै ठाउँ घुम्दा चाहिने सम्पूर्ण सामग्री एउटै एपमा उपलब्ध हुनेगरी एप बनाउने चाहना छ हाम्रो,’ सचिनले भने, ‘यो हाम्रो भविष्यको योजना हो ।’
प्रतिक्रिया