काठमाडौं । चीनको सांघाई (साङहाइ) सहरमा करिब एक साता लामो यात्रा तय भयो । सांघाईमा रहेको सांघाई बिजनेस स्कुलमा ‘सेमिनार अन इएसजी इन्फरमेसन डिस्क्लोजर फर एसियन कन्ट्रिज’ नामक सेमिनार थियो । त्यसमा सहभागी हुनुपर्ने ।

चीन जाने त भैयो । तर, मनमा केही खुलदुली, केही डरले डेरा जमायो । खुलदुली थियोः चीन कस्तो होला ? त्यहाँका पूर्वाधार कस्ता होलान् ? विमानस्थल कस्तो र कत्रो होला ? चीनमा जताततै मेट्रो चल्छ रे ! धेरै जसो जमिनमुनी मात्रै हुन्छ रे ! त्यो कस्तो होला ? यी प्रश्न बोकेर मनमा केही डरको भारी बोकियो ।

अनि डर चाँही, भाषा र खानामा थियो । चीनमा जाँदा हराइने हो कि कतै भन्ने त्रास पनि थियो । भाषामा समस्या हुने नै भयो । नयाँ ठाउँमा कहाँ जाने के गर्ने ? आफू चिनियाँ भाषा नजान्ने मान्छे परें । त्यहाँ त सबै खाने कुरामा बिफ र पोर्क हुन्छ भन्ने सुनेको।

धन्न खाने कुराका अगाडि नाम र बिफमा गाईको फोटो राखेर दिँदा रहेछन् त्यसैले यो कुरामा खासै डर भएन । त्यैपनि गन्ध कतै न कतै आउने रहेछ । मनमा लाग्यो, देश अनुसारको भेष हुन्छ । जसरी पनि चल्नु पर्छ भन्दै मनको डरलाई थामथुम पारियो ।
अब सुरु भयो खुलदुली ।

चीन, त्यसमा पनि सांघाई जाने भनेपछि धेरैले भन्नुभएको थियो, ‘चीनको बिजनेस राजधानी जान लाग्नु भएछ । त्यहाँ त धेरै कुरा छन् रे ! ध्यान दिनु है ।’ धेरैको यस्तो सुझावलाई मनमा संगालेको थिएँ ।

पूर्वी एसियाकै ठूलो अर्थतन्त्र चीन र चीनको पनि व्यावसायिक राजधानीको रुपमा लिइन्छ, सांघाईलाई । चीनको समग्र विकासको नेतृत्व नै सांघाईले लिएको छ भन्दा अन्यथा हुँदैन । अहिले पनि यो विशाल सहरको आर्थिक वृद्धिदर ९ देखि १५ प्रतिशतको आसपासमा हुने गरेको छ । अब सम्झना गरौं, चीन यात्रा, सांघाई यात्रा ।

नेपालको राजधानी काठमाडौंबाट प्रत्यक्ष हवाई सम्पर्क छैन सांघाई । हाम्रो यात्रा सिचुवान प्रदेशको राजधानी छेन्दु हुँदै हुने पक्का भइसकेको थियो । त्यो पनि २० घन्टाको ट्रान्जिटसहित । छेन्दुभन्दा केही पर रहेको तियानफु अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा अर्को विमानका लागि पर्खनुपर्ने २० घन्टासम्म के गरेर बस्ने होला ?

नोभेम्बर १२ तारिखमा नेपाल छोड्यौं । छेन्दु पुग्दा १३ तारिख भइसकेको थियो । छेन्दु विमानस्थल नजिकैको होटलमा पहिलो बास भयो । विमानमा उडिरहँदा मनमा उब्जिएको प्रश्नले मन बेचैन थियो । बसेको होटलबाट तीन तहको सडक र आसपास क्षेत्रको सरसफाइ गरेको मात्रै देखियो ।

बसेको कोठाको झ्यालबाट सामुन्नेमा तीन वटा सडक देखिए । पहिलोमा (भुईंमा) विमानस्थलका सवारी साधान चल्ने, दोस्रोमा विमानस्थल आउने यात्रुहरुले र माथिल्लो तहको सडक सबैले प्रयोग गर्न सक्ने रहेछ ।

यात्रा गर्नु अघि नै मनमा उब्जिएको विकासको खुलदुली यहीबाट पुरा हुन थाल्यो । छेन्दुको एक छेउमा बसेर चीन विकासको एक टुक्रो देखें । नेपालमा हुँदा सुनेको कुरा प्रत्यक्ष देख्दा रमाइलो मात्रै होइन, अनौठो पनि लाग्यो । नेपालमा पनि यस्ता पूर्वाधार बन्ने हुन् भने बनाउँदा बनाउँदै ठेकेदार कम्पनी नै भाग्छन् होला भन्ने पनि सोच्यो मनले । नेपाल सरकार, कर्मचारी, कमिसन, निर्माण क्षेत्र, पूर्वाधर बनाउँदा प्रयोग गर्ने कच्चा पदार्थ, त्यसको गुणस्तर, मनमा के के कुरा उब्जिए के के ।

सोच्दासोच्दै पानी तताएँ, त्यसमा ग्रिन टी डुबाएर पिएँ । ग्रिन टी पिउँदै गर्दा विच्याट ग्रुपमा सहयात्रीको म्यासेज आयो । बिहानको खाना १० बजेभित्र खाइसक्नुपर्छ रे ! दोस्रो तलामा आउनु भन्ने सन्देश पाएँ ।

त्यही रोडको तस्बिर मनभरी बोकेर, नेपालको सम्झनालाई धमिलो बनाउँदै खाजा खान लिफ्ट चढेर दोस्रो तलामा झ¥यौं । त्यहाँ देखेको मेरा लागि अर्को अनौठो विषय भनेको चिनियाँहरु समय पालना हो । समय पालनामा धेरै नै परिपक्व । त्यहाँ ‘नेपाली टाइम’ नचल्दो रहेछ । हाम्रा केही साथीहरु खाजा खाने ठाउँमा पुग्दा १० बज्न लागेको थियो । हामी चिनियाँ भाषा नबुझ्ने, उनीहरु अंग्रेजी नबुझ्ने, नबोल्ने ।

अंग्रेजीमा लेखेर चिनियाँ भाषामा अनुवादन गरेर खानाका परिकार सोध्दै, कुन भेज, कुन पोर्क हो भनेर सोध्यौं । बिफ खानाको अगाडि गाईको चित्र राखिएको थियो । देख्दा मन अमिलो भयो । हामी १३ जना सहयात्रीमध्ये केही साथीहरुले फलफूल, पाउरोटी र कफी मात्रै खान पाउनुभयो । बाँकी अरु खानेकुरा उठिसकेको थियो ।

बाँकी समय दिनभर त्यहाँको विकास हेर्दै गफगाफमा नै बित्यो । १३ तारिखमा साँझ ७ बजे सांघाईको लागि प्लेन उड्यो । करिब साढे २ घन्टाको यात्रा पछि सांघाई पुगियो । सांघाईमा विमान धावनमार्गमा अवतरण गरेर करिब १९ मिनेट ‘ट्याक्सी वे’मा गुडेपछि पार्किङमा पुगेको थियो । यो बेला एकाएक फुत्केको शब्द ‘बाफरे कति ठूलो एयरपोर्ट !’

यसअघि सन् २०२० जनवरीमा भारतको नयाँ दिल्ली जाँदा इन्दिरा गान्धी अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल जति ठूलो एयरपोर्ट संसारमै छैन होला जस्तो लाग्थ्यो । सांघाईको विमानस्थललाई रातको समयमा नियाल्दा आधा काठमाडौैं जत्रै लागेको थियो । साँच्चै नै धेरै ठूलो । एउटा टर्मिटलबाट अर्को नर्मिटलमा पुग्न एक तला मुनी रहेको मेट्रो नै चढेर जानु पर्ने ।

विमानस्थलबाट झरेपछि बसको यात्रा प्रारम्भ भयो । ९० देखि १०० किलोमिटर प्रतिघन्टाको गतिमा गुड्ने गाडीमा करिब १ घन्टा भन्दा बढी यात्रा गरियो । रातको समय भएपनि रोडमा लामै जाम थियो । त्यतिको जाम नेपालमा हुन्थ्यो भने पार गर्न कम्तिमा ३–४ घन्टा लाग्छ । चीन हो, १५ मिनेटमै पार लाग्यो ।

बाटोमा कतैपनि ट्राफिक प्रहरी थिएनन् । कुनै पनि गाडीले आफ्नो लेन छोडेको पनि देखिएन । कुनै गाडीले अनावश्यक ओभरटेक गरेको, अनावश्यक हर्न बजाएको सुनिएन । सांघाईको सडकमा अनौठो लागेको दृश्य चाहीँ जाम भएको बेला ड्राइभरले आफू बसेको सिटबाट अगाडिको गाडीको पछिल्लो टायर देखिने गरी रोक्नु लाग्यो । ‘नेपालमा हो भने मान्छे नै छिर्न नमिल्ने टँसार राख्थे,’ साथी भाइबीच आफ्नै देशको खिसिट्युरी गर्यौं ।

सांघाई जु, नान्जिन रोड हुँदै सांघाई टावर

जे कामका लागि सांघाई पुगेका थियौं नोभेम्बर १४ बाट काम सुरु भयो । साँझ ५ बजेपछि नक्सा हेरेर सांघाईका विभिन्न ठाउँ हेर्न निस्क्यौं ।

हाम्रो पहिलो यात्रा रह्यो, इस्ट नान्जिन रोडसम्मको । सांघाई जुबाट १२ औं स्टेशन रोकिएको मेट्रोबाट झरेपछि देखियो देख्यौं मास्तिर हेर्दा टोपी नै खस्ने गगनचुम्बी भवन । भवन मात्रै ठूला थिएनन्, मान्छेको भीड पनि कल्पनै गर्न नसक्ने थियो । हराइएला कि छुटिएला कि जस्तो लाग्थ्यो ।

सामान्यतया अन्य बजारको तुलनामा यो क्षेत्र महँगो हो । त्यहाँ किनमेल गर्ने, दृश्यावलोकन गर्ने, फोटा खिच्नेको उत्तिकै भीड लाग्दो रहेछ । सांघाई पुग्ने जो कोही पनि यो स्थानमा पुग्छन् । यही ठाउँ हो स्वदेशी र विदेशी ब्रान्डका सामान पनि सहजै पाउने ।
त्यहाँ पचासौं तलाका अग्ला भवन थिए । भवनको माथिल्लो भागमा बस्नेका लागि त आफू कतै बादलमाथि नै छु कि भन्ने लाग्दो हो । जब साँझ ढल्कदै जान्छ, यो ठाउँ चम्कँदै जाँदो रहेछ । मान्छेको भीड बढ्दो रहेछ । दिनभर काम गरेर बचेको समय बिताउन दोस्रो विकल्प नदिने ठाउँ रहेछ । बत्तिको आकर्षण, अग्ला भवन, देशविदेका मान्छे नै आकर्षण रहेछन् ।

साँझ ७ बजिसकेको थियो । डेढ किलोमिटर पैदल यात्रा गरी हामीलाई सांघाई ओरियन्टल पर्ल टावर पुग्नु थियो । साथै हजारौं मानवको सागर छिचोल्नु त थियो नै । परैबाट सांघाई टावरको टुप्पो देखियो । साँझको समय टावरमा राखेको बत्तीले नतान्ने कमै हुँदा हुन् ।

नयाँ ठाउँ र नयाँ परिवेश । टावर चढ्न टिकट काट्नु पो पर्ने हो कि ! टिकप पाइएला कि नपाइएला ? जस्ता कौतुहलले सताउन त्यतिबेला छाड्यो जब टिकट नलाग्ने थाहा भयो । अब हामीलाई भित्र प्रवेश गर्न टिकट पाउने हो कि बन्द भइसक्ने हो कि जस्ता पीर पनि भएन ।

मान्छेहरु भन्र्दै थिए । सांघाई सुत्दैन, टावर जागै रहन्छ । टावर नजिकैबाट माथि फर्केर हेर्दा शिरको टोपी नै खस्यो ।
टाढाबाट हेर्दा त मुखलाई आकाशतिर पार्नु पर्ने, नजिकबाट त झन् । सांघाई टावरलाई तीन पट्टिबाट सजिलै हेर्न सकिने रहेछ । समुन्द्रले झन् सुसज्जित बनाएको रहेछ । समुन्द्रमा सानादेखि ठूलासम्म पानी जहाज गन्तव्य तताएँदै देखिँदा रहेछन् । टावर आसपास क्षेत्र घुम्ने, हेर्ने र फोटो खिच्ने हजारौं हुँदा रहेछन् ।

हराइने हो कि भन्ने डर पनि उत्तिकै । यही भीडमा डर, त्रास, दुःख पीडा सबै भूलेर क्यामेराको सेल्फी तेर्स्याउने हो वा कसैको सहारामा फोटो लिने अन्योल थियो । नेपत्थ्यमा सांघाई टावरलाई राखेर आफ्नो फोटो क्यामेरामा कैद गर्नुको मज्जा यो यात्रा संस्मरणमा शब्दमा उतार्न सकिनँ । शब्द खेलाउन पाराङ्गतले पनि धेरै मेहनत गर्नुपर्ला । रात छिपिँदै थियो । टावरमा प्रकाशको वर्षा हुँदै थियो । त्यसको छायाँ नजिकैको समुन्द्रमा ।

त्यो समुन्द्रको दृश्य । आहा ! त्यसलाई पनि शब्दमा थप बयान गर्न सकिएन । सांघाई भ्रमण दलका सदस्यमध्ये हामी केही व्यक्ति यहाँ पटक पटक पुग्यौं । नान्जिन रोड र सांघाई टावरले पटकपटक तान्यो । टावर, टावरमा गएको प्रकाश, समुन्द्र, समुन्द्रको पानीमा देखिएको टावरको लाइट, पानी जहाज । सामान्यतयाः देखिने यति मात्रै हो । यी हरेक चित्र भित्रको सुन्दरता अरु नै छन् । सांघाई जाने अनि सांघाई टावर आसपास नपुग्ने हो भने सांघाई यात्रा अधुरै रहन्छ ।

सुन्दर मात्रै होइन, सफा सहर

सांघाई, साँच्चै नै सुन्दर सहर हो । सुन्दर मात्रै होइन, सफा पनि । हरेक व्यक्ति अनुशासित । मानवता पनि उस्तै अब्बल ।
सडक सफा र सुन्दर बनाउन सांघाईको मेहनत निकै राम्रो लाग्यो ।

सफा र सुन्दर, जहाँको भुईंमा पनि थचक्क बस्न सकिने । धुलो कहीँ देखिएन । हरियाली विछट्टै थियो । सांघाईका सडक सफा गर्ने काम राति हुँदो रहेछ । गाडिले केमिकल सहितको पानी सडकमा छर्कंदा रहेछन् । सफा गरेको दृश्य पनि हाम्रा लागि नौलो थियो ।

करिब ५ सय मिटर देखि १ किलोमिटरको दुरीमा फोहर फाल्ने व्यवस्था रहेछ । कुहिने, नकुहिने, र चुरोट फाल्नका लागि छुट्टै व्यवस्था । सडक सफा गर्न आवश्यकता अनुसार ब्रुमर थिए । सांघाईका मुख्य सडकमा मात्रै नभएर बाहिरी क्षेत्रका रोड समेत उस्तै रहेछन् ।

सांघाईमा जताततै पुल, पुलमुनी खोला । कहीँ कतै खोला मिचिए झैं लागेन । नेपालमा खोला मिचेर घर बनाउँछन् । सांघाईंमा चैं खोलै नभएको ठाउँमा पनि समुन्द्रको पानी ल्याएर खोला बनाइएको रहेछ ।

सांघाई घुम्न जानेले अंग्रेजी र केही मात्रामा चिनियाँ भाषा बोल्न जान्यो भने हराइँदैन । सबै नक्साले नै देखाउँछ । अलिअलि अन्यौल चाहीँ मेट्रो फेर्दा हो । तर, चाइनिजहरुले कोही मानिस अन्योलमा परेको देखे कहाँ जाने भने सोध्दा रहेछन्, ठ्याक्कै नेपालको जस्तै । कसैले भुलेको, हराएको वा समस्या भोगेको देखे मेट्रोको टिकटै काटेर पठाइदिने मनकारी चलन रहेछ ।

सांघाई सहर आसपासमा औद्योगिक क्षेत्र छैनन् । औद्योगिक क्षेत्र पुग्न करिब १ घन्टा सडक यात्रा गर्नुपर्छ । त्यो पनि चिल्ला, ठूला र धूलो रहित । ती बाटोका आसपास टन्नै खेतीयोग्य जमिन थिए, मानिस चाहीँ थोरै । त्यहाँका उद्योगमा पनि मान्छे कम र मेसिन बढी थिए ।

चुच्याओ एन्सिएन्ट टाउन टुरिजम सेन्टर

सांघाई प्रदेशमा १०० वर्षभन्दा पुरानो ‘चुच्याओ एन्सिएन्ट टाउन टुरिजम सेन्टर’ नामक पर्यटकीय क्षेत्र रहेछ ।
हामी ह्याङ छ्याओमा बसेका थियौं । करिब सवा घन्टाको यात्रामा चुच्याओ पुगियो । चुच्याओ एन्सिएन्ट टाउन टुरिजम सेन्टरको मुलगेटबाट प्रवेश गर्दा निकै आधुनिक होला भन्ने सोचेका थियौं । सांघाई पुग्ने हरेक पर्यटकलाई त्यहाँ लगिने रहेछ ।

जब हामी विस्तारै भित्र प्रवेश गर्यौ । तब पो देखिन थाले स–साना बाटो, बीचमा सानो खोला । त्यो निरन्तर बग्ने खोला नभएर पर्यटकलाई देखाउन बनाइएको कृत्रिम खोला रहेछ । हामीलाई चैं नेपाल जस्तै लाग्यो । हाम्रा पर्यटकीय क्षेत्रका बाटो ईंटाले छापिएको बाटो छ, त्यहाँ लामालामा ढुंगाको प्रयोग गरिएका रहेछन् । फरक यत्ति थियो । ३ घण्टामा सबै ठाउँ घुमियो ।

जति हेर्यो त्यति राम्रो, जहाँ हेर्यो उति राम्रो । हेरिरहुँ लाग्ने । करिब सय वर्ष पुराना भवन संरचना । बढीभन्दा बढी स्थानमा काठको प्रयोग गरिएको रहेछ । सानो खोलामा काठ र ढलान गरेका पुल ।

पुलबाट फोटो खिच्न चाहनेका लागि पनि सजिलो थियो । जुन पुलमा बसेर फोटो खिचे पछि तस्बिरहरु उस्तै लाग्ने रहेछ । खोलाबाट जग उठाएर बनाएका जस्ता देखिने घर थिए । पर्यटकले डुंगा चढ्न पाउने रहेछन् । व्यापारीले सामान ओसारपसार गर्न डुंगाकै प्रयोग गर्दा रहेछन् ।

आफू त नेपालबाट गएको भएर होला सामान्य रुपमा हेर्दा त्यो ठाँउमा नयाँ केही थिएन । गहिरिएर हेर्दा सबै थियो । चीनको इतिहास, कतिपय जात जातीको इतिहास, पर्यटकलाई मनपर्ने सामानको व्यापार, कुकुरको छाउरो-डागो, बिरालोका छाउरो, ती छाउराछाउरीसँग खेल्दै कफी, बियर पिउनेसम्मको व्यवस्था, पुराना घर, पुराना घरमा लगाउने ताल्चा, पुराना देखि आधुनिकसम्म कपडा, लुगा सिलाउने पुरानो मेसिन, पुराना रेडियो, टेलिभिजन, जताजजै मासुका विभिन्न परिकारदेखि एआईले पिसेको मसलासम्म एकै ठाँउमा देख्न पाएँ ।

सानो बाटो, बाटोमा दायाँबायाँ पसल, पसलको आडैमा र खाली भागमा स–साना भाँडामा रोपिएका फूल । हेर्दै मनमोहक लाग्ने । जताततै सफा, न भुईंमा धुलो छ न त कतै गन्ध नै । भुईं पनि तेल लगाएर चिल्ला बनाए जस्तो । कतै छुँदा पनि दाग लाग्दा कि झैं । मान्छे बोलेको बाहेक अरु केही सुनिँदैन । घरहरु पुराना भए पनि, वस्ती पुरानो भए पनि बिजुलीका तारहरु असरल्ल छरिएका छैनन् । भुमिगत पनि होइनन्, अति व्यवस्थित ।

हरेक चोक, गल्ली गल्लीमा फोहोर संकलन गर्ने स्थान, सड्ने एकातिर, नसड्ने एकातिर । सबैले त्यहाँको नियम मान्छन् । बाटोमा फोहोर फाल्दैनन् । जीर्ण घरलाई पनि रेट्रो फिटिङ गरेर अड्याएर राखिएको छ । तिनै पुराना घर हेर्न लाखौं पर्यटक पुग्दा रहेछन् । चीन, चीनको पनि अत्याधुनिक सांघाई, प्राचीनबाट फेरिएर पुरै आधुनिक बनेको साक्षात्कार त्यही चुच्याओ सहरले गरायो ।

नेपालबाट सांघाई उडेको आठौं दिनमा स्वदेश आइपुग्यौं । फर्केने क्रममा छेन्दु विमानस्थलमै ट्रान्जिट पर्यो । नेकपा एमालेको उच्चस्तरीय प्रतिनिधिमण्डल चीन भ्रमण गरी स्वदेश फिर्ता गर्ने क्रममा एउटै जहाजमा परिएछ । चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीको निमन्त्रणामा गएका एमालेका नेताहरु स्वदेश फिर्ता भएका रहेछन् ।

चीनको नानजिङमा भएको ‘दोस्रो ग्लोबल साउथ थिन्क ट्यांक फोरम’ कार्यक्रममा सहभागी भएका उनीहरुले त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा ओर्लिएपछि केही नेताहरुले एराइभलमा देखाएको दृश्यले मन खिन्न बनायो । चीनमा पुरै अनुशासित देखिएका उनीहरु त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा चैं लाइन बसेनन् । डोरी मुनीबाट लाइनको बिचमा घुसेको दृश्य देख्दा, चीनको त्यो अनुशासन देखेरु आएपनि नेपालमा आएर हैसियत देखाएको देख्दा लाग्यो, ‘ हाम्रा नेताहरुले अरु जस्तै विकसित देश बनाउँछन् भन्नु केवल दिवा सपना मात्रै हो ।’