विराटनगर । उड्डयन क्षेत्रका ‘लिजेन्ड’ वीरेन्द्रबहादुर बस्नेतले कृषि क्षेत्रमा व्यापार विस्तार गरिरहेका छन् । आन्तरिक उडानमा नेपालको सबैभन्दा धेरै यात्रु बोक्ने बुध्द एयरले व्यवसायिक कृषिमा लगानी गरेको हो । २०६९ सालमा नेपाल कृषि कम्पनी स्थापना गरी मोरङका विभिन्न स्थानीय तहमा धान खेतीको व्यवसायीकरण र यान्त्रीकरणमा लगानी गरिरहेका बस्नेतको आरजु राइस मिलले कृषकले उत्पादन गरेको धानलाई चामलमा परिणत गरी बजारमा पठाइरहेको छ ।

२०६९ सालयता नै बस्नेत कृषिको विकासमा लागेका हुन् । बुध्द एयरले कम्पनीको सामाजिक उत्तरदायित्व कार्यक्रमअन्तर्गत ‘नेपाल कृषि कम्पनी’ स्थापना गरेको थियो ।

कुनै समय धान चामल निर्यात गर्ने नेपाल पछिल्लो समय चामल निर्यात गरिरहेको छ । ११० वर्षअघि नेपालले भारतमा चाम बिक्री गरि नाफा कमाउने गर्थ्यो । त्यसबेला नेपालले भारतलाई १ करोड ५९ लाख ३६ हजार रुपैयाँको चामल बेचेको थियो । अहिले नेपालले भारतसँग २५ अर्ब रुपैयाँको धान चामल खरिद गर्ने गरेको छ।

नेपालले चामल आयात गर्नु पर्ने अवस्थालाई कम गर्न बस्नेतले स्थानीय उत्पादनलाई बजारसम्म ल्याउन पहल गरेका हुन् । बस्नेतले दुई वर्षअघि आरजु राइस मिल सञ्चालनमा ल्याए ।

उच्च घरानाले उपभोग गर्ने जिरा मसिनोसहित लङग्रेन वासमती जातको चामलको आयातलाई निरुत्साहित गर्ने अभियनामा मोरङको बेलबारीमा सञ्चालित आरजु राइस मिल दुई वर्षदेखि लागेको छ ।

त्यसका लागि आरजु राइस मिलले स्थानीय स्तरमा त्यस्तो चामल उत्पादन गर्न विभिन्न जातका लङग्रेन उन्नतजातको वासमतीसहित जिरा मसिनो र स्थानीय मनसुली जातको धान खेती गर्न मोरङ, सुनसरी र झापाका किसानलाई बिउ र प्रविधिमा सहयोग गर्दै आएको छ ।

मिलले भारत र पाकिस्तानमा बढी प्रयोगमा आउने १८४७ र १६९२ जातको पुसा वासमती, पाकिस्तानकै चेनाब र पञ्जाब वासमतीसहित हर्दीनाथ ५ र ६ तथा रामधानको परीक्षण उत्पादन गरी यस वर्षदेखि किसानलाई खेती गर्न सिफारिस गरेको थियो । किसानले उक्त जातको चामल उत्पादन थालेका छन् ।

महँगो मूल्यमा आयात हुँदै आएको पाकिस्तानी पुसार वासमती १८४७ र १६९२ जातसहित पाकिस्तानकै चेनाब र पञ्जाब वासमती चामल अब स्थानीय उत्पादनकै रुपमा उपभोग गर्न पाइने आरजु राइस मिलका म्यानेजर विवेकानन्द झाले क्लिकमान्डुलाई बताए ।

भन्सार विभागको तथ्यांकअनुसार चालु वर्षको चार महिनामा २ अर्ब ६० करोड १८ लाख १५ हजार मूल्यको ७ लाख १३ हजार १९९ टन वासमती धान र २ अर्ब ५९ करोड ५ लाख ११ हजार मूल्यको २१ हजार ६३९ टन वासमती चामल आयात भएको छ । त्यसैगरी यो चार महिनामा १ अर्ब ७७ करोड ३३ लाख ७५ हजार मूल्यको २४ हजार ६०४ टन अन्य जातको चामल आयात भएको भन्सारको तथ्यांक छ ।

नेपाल कृषि कम्पनीको प्राविधिक सहयोगमा बस्नेतले करिब ५५ करोडको लगानीमा आरजु राइस मिल स्थापना हुन् । यो राइस मिलले उच्च र मध्यम वर्गका लागि विदेशबाट आयात हुने लङग्रेनका चामलको आयातलाई निरुत्साहित गर्न र त्यस्तो धान स्थानीय स्तरमा उत्पादन गर्न किसानलाई सुपथ मूल्यमा बिउ व्यवस्थापन, प्राविधिक सहयोग उपलब्ध गराएको झाले बताए ।

मिलले किसानलाई उच्च गुणस्तरका नयाँ प्रजातिका धान रोप्न सिफारिस गर्दै बिउ व्यवस्थापन र प्राविधिक सहयोग गरेर ति किसानले उत्पादन गरेको धान किसानको खेतबाटै खरिद गर्दै आएको छ । किसानको खेतमा मिलले मेसिनबाट धान कटाई र दाहुनी गरेर सोझै मिलमा ल्याउने गरेको छ ।

चालु वर्ष मिलसँग आवद्ध भएका मोरङ-सुनसरी र झापाका दुई हजार किसानलाई विदेशबाट आयात हुने जिरामसिनोसहित वासमती र लङग्रेन चामललाई विस्थापित गर्ने उद्देश्यले जिरा मसिनो र १८४७ र १६९२ जातको पुसा वासमती, पाकिस्तानको चेनाब र पञ्जाब वासमतीसहित हल्दीनाथ ५ र ६ तथा रामधानको लङग्रेन वासमती धानको खेतीगर्न सिफारिस गरेको थियो ।

मिलका म्यानेजर झालेका अनुसार ति जातका धानको उत्पादन सन्तोषजनक छ । उनका अनुसार पाकिस्तानकै सर्वती वासमती धानको पनि परीक्षण उत्पादन गरिएको थियो । तर त्यसको उत्पादन सन्तोषजनक नभएपछि किसानलाई सिफारिस गरिएन ।

मिलले खेतीका लागि सिफारिस गरिएका धानको मूल्य खेतीकै समयमा प्रतिकिलो ५० रुपैयाँ तोकेको छ । पाकिस्तानसहित भारतको हरियाणा र पञ्जाबमा उक्त धानको मूल्य प्रतिकिलो ४७ रुपैयाँ कायम छ । सेवानिवृत्त वरिष्ठ कृषि प्रसार अधिकृत तथा धान विशेषज्ञ राजेन्द्र उप्रेतीका अनुसार बंगलादेशको प्रख्यात धान वारी ७५, ८७ रवि १ र विनाजातको धानको पनि पूर्वी तराईमा परीक्षण उत्पादन सुरु गरिएको छ । बढीमा ११० दिन देखि १२५ दिनमा पाक्ने यो धान परीक्षण उत्पादनका क्रममा प्रतिकठ्ठा ५ मनसम्म उत्पादन भएको उप्रेतीले जानकारी दिए ।

मोरङ, सुनसरी र झापामा जिरा मसिनो धानको उत्पादन चित्त बुझ्दो भएन । मिलले सर्लाहीबाट यसपालि १५ हजार टन जिरामसिनो धान खरिद गर्‍यो । म्यानेजर झाले भने, ‘आगामी वर्षदेखि मिलले सर्लाहीका किसानलाई पनि जिरा मसिनो र १८४७ र १६९२ जातको पुसा वासमती, पाकिस्तानको चेनाब र पञ्जाब वासमती सहित हल्दीनाथ ५ र ६ तथा रामधानको खेतीगर्न प्राविधिक सहयोग गर्ने लक्ष्य राखेको छ ।’

आगामी सिजनमा मिलका लागि प्रदेशभरी ५ हजार विघामा जिरामसिनो सहित १८४७ र १६९२ जातको पुसा वासमती, पाकिस्तानको चेनाब र पञ्जाब वासमतीसहित हल्दीनाथ ५ र ६ तथा रामधानको र स्थानीय जातको मन्सुली धानको खेती गर्न किसानलाई बिउ र प्रविधिक सहयोग गर्ने लक्ष्य राखेको उनले बताए ।

१८४७ र १६९२ जातको पुसा वासमती, पाकिस्तानको चेनाब र पञ्जाब वासमती सहित सर्वती वासमत भारत र पाकिस्तानमा बढी रुचाइएको धान हो । त्यही धानको चामल नेपालमा लङग्रेनमा थकाली लगायतका विभिन्न ब्राण्डमा आयात हुन्छ । ‘यी दुई धानको दर्ता नेपालमा छैन । यसपालि आफ्नै जातमा दर्ता गर्ने तयारी गरेका छौं, ‘ झाले भने, ‘यि धानको उत्पादन सुरु भएपछि लङग्रेन चामलको आयात कम हुने आशा गरिएको छ।’

मोरङ डाँगीहाट नलवारीका किसान गोविन्द न्यौपानेकाअनुसार मिलले सिफारिस गरेको नयाँ बिउ र प्रविधिक सहयोगमा धान खेती गर्दा यस क्षेत्रका किसान लाभान्वित भएका छन् । आसपासका दुई सय भन्दाबढी किसानले मिलको बिउ र प्रविधि सहयोगमा हिउँदे र बर्खे लङग्रेनको धान खेती गरेका छन् । ‘त्यसरी खेती गर्दा किसानलाई फाइदा पुगेको छ । धान खेतबाटै बिक्री हुँदा र उचित मूल्य पाउँदा हामी खुसी छौं ।’

५५ करोडको लागतमा सञ्चालित यो मिल पुरै अटोमेटिक छ । मिलले वार्षिक २० हजार टन धानबाट हाफवोयल चामल उत्पादन गर्ने लक्ष्य राखेको छ । यो मिलले खेतबाट चिसै धान खरिद गरेर मेशिनले सुकाएर चामल उत्पादन गर्छ । यो मिलमा प्रतिघण्टा ३० र ५० टन धान सुकाउने अटोमेटिक मेशिन छन् ।

मिलमा आवद्ध भएर धान खेती गर्दा दोब्बर फाइदा भएको किसानको प्रतिक्रिया छ । मिलले धान रोप्ने र काट्ने उपकरण सुलभ मूल्यमा उपलब्ध गर्छ । मिलमा आबद्ध मोरङको रंगेली १ ववियाविर्ताको सगरदिना सहकारी संस्थाका अध्यक्ष कर्णबहादुर थापाले भने,’ रोप्ने, काट्ने काममा आधाभन्दा बढी ज्याला जोगिन्छ। उन्नत बिउ र प्रविधिकका कारण उत्पादनमा पनि दोब्बर वृद्धि भएको छ ।’

उनका अनुसार यो सहकारीमा आवद्ध प्राय सबै किसान मिलमा जोडिएका छन् । मिलसँग जोडिनुअघि यहाँका किसान एक कठ्ठामा बढीमा ४ मन धान उत्पादन गर्थे । मिलसँग जोडिएपछि प्रतिकठ्ठा ६ मनसम्म धान उत्पादन भएको थापाको भनाइ छ । उनकाअनुसार यो सहकारीका किसानले २३ विघा जमिनमा मिलका लागि लङग्रेनको धान खेती गरेका छन् ।

म्यानेजर झाका अनुसार आउँदो चैते धानदेखि ५ हजार बिघा खेतमा रामधानसहित १८४७ र १६९२ जातको पुसा वासमती, पाकिस्तानको चेनाब र पञ्जाब वासमतीसहित हल्दीनाथ ५ र ६ धान खेती गराएर २० हजार टन धान उत्पादन गरेर मिल पूर्ण क्षमतामा सञ्चालन गर्ने लक्ष्य लिएको छ ।

गत वर्ष मिलले २६ करोड रुपैयाँ बराबरको चामलको कारोबार गरेको छ ।