काठमाडौं । राष्ट्रिय च्याउ दिवसको अवसर पारेर च्याउ उत्पादक किसान संघले काठमाडौंको प्रदर्शनीमार्गस्थित भृकुटीमण्डपमा च्याउ महोत्सव आयोजना गरेको छ ।
महोत्सवमा १ सय रुपैयाँदेखि प्रतिकिलो ३० हजार रुपैयाँसम्म पर्ने विभिन्न प्रकारका च्याउ बिक्रीका लागि राखिएका छन् ।
महोत्सवमा सबैभन्दा सस्तो मूल्यमा बिक्री हुने कन्ये च्याउ, केहि महँगो मूल्यको डल्ले च्याउ र राजा च्याउ, अझै बढी मूल्य भएको सिताके च्याउ र सबैभन्दा महँगो गुच्छी च्याउसम्म प्रदर्शन र बिक्रीका लागि राखिएका छन् ।
च्याउ दिवसमा च्याउका विभिन्न परिकारहरूको भृकुटीमण्डपमा प्रर्दशनी गरिएको छ । च्याउको चियादेखि च्याउको मम, च्याउको छोइलादेखि च्याउको सुकुटीसम्मको परिकार स्थलमा राखिएको छ ।
महोत्सवमा सबैभन्दा महँगो गुच्छी च्याउ प्रतिकिलो ३० हजार रुपैयाँको दरले उपलब्ध भएको आयोजकले जनाएका छन् ।
महोत्सवमा यस्ता प्रकारका च्याउको विभिन्न प्रकारहरु आगन्तुकको लागि राखिएको हो । संघले प्रत्येक वर्षको पुस १५ गतेलाई राष्ट्रिय च्याउ दिवसको रुपमा मनाउँदै आएको छ ।
महोत्सबमा ३० हजार रुपैयाँ किलो पर्ने च्याउ
गुच्छी च्याउको अंग्रेजी नाम हिमालयन मोरेल र मोरेल मसरुम हो भने वैज्ञानिक नाम मोचैला हो । यो वर्षा ऋतु सुरु अघि कुहिएका र सडेगलेका काठ दाउरा, पातपतिङ्गगर जस्ता प्रांगारिक वस्तुमा उम्रने ढुसी वर्गको च्याउ हो ।
यसको माथिल्लो छाताजस्तो भागलाई केपसुल भनिन्छ । तलतिरको भागलाई स्टाइप भनिन्छ । यो २ देखि ३ सेन्टिमिटर मोटो हुन्छ । यसमा धागोले बुनेजस्तो तन्तुहरु हुन्छन् ।
विश्वभर १४ प्रजातिका गुच्छि च्याउ पाइन्छ । प्रायजसो प्रजातिहरु हिमालयन क्षेत्रमा पाइन्छ । हिमालय क्षेत्रमा यो पाकिस्तान, भारतको कास्मिरहुँदै नेपालको उत्तरी क्षेत्र र चीनसम्म पाइन्छ ।
गुच्छी च्याउ १८ हजारदेखि ३५ हजार मिटरको उचाईमा पूर्व, मध्यम र पश्चिम नेपालमा उत्पादन हुन्छ ।
विश्व बजारमा वर्षेनी करिब १५० टन सुख्खा गुच्छी च्याउको उत्पादन र व्यापार हुन्छ । यसको मुख्य उत्पादक भारत र पाकिस्तान हो । पाकिस्तानबाट वर्षेनी ५० टन सुख्खा गुच्छी च्याउको उत्पादन भइरहेको छ भने नेपालबाट करिब ५ देखि १० टनको हाराहारीमा संकलन र बिक्री भइरहेको छ ।
नेपालका हिमाली तथा पहाडी भूभागमा फेला पर्ने यो वनस्पति पोषण, औषधीय गुण, र आर्थिक महत्त्वका कारण विशेष चर्चा पाएको छ ।
गुच्छी च्याउ नेपालका लुम्बिनी, गण्डकी, कर्णाली, र सुदूरपश्चिम प्रदेशका उच्च पहाडी तथा हिमाली क्षेत्रमा पाइन्छ । विशेष गरी, १ हजार ८ सय देखि ३ हजार ५ सय मिटर उचाइका उपोष्ण कटिबन्धीय र उपअल्पाइन क्षेत्रहरू यसको लागि उपयुक्त छन् ।
डोल्पा, हुम्ला, जुम्ला र मुगु लगायतका क्षेत्रहरूमा गुच्छी च्याउको प्रचुरता रहेको विभिन्न अध्ययनहरुले देखाएका छन्।
स्थानीय किसानहरू यो च्याउ टिपेर भारत र अन्य देशहरूमा निर्यात गर्दै आइरहेका छन् । भारत, चीन, अमेरिका, र युरोपका देशहरूमा यसको ठूलो माग छ ।
गुच्छी च्याउमा उच्च प्रोटिन, फाइबर, भिटामिन डी, र एन्टिअक्सिडेन्ट पाइन्छ ।
यो प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउने र क्यान्सर, हृदय रोग जस्ता समस्याको जोखिम कम गर्न उपयोगी मानिन्छ ।
आयुर्वेदमा यसलाई औषधीय टनिकको रूपमा प्रयोग गरिन्छ ।
संघका अध्यक्ष सन्तोष कार्कीका अनुसार नेपालमा हाल गोभ्रे, कन्ये, सिताके, दुघे र राजा च्याउको ब्यवसायिक रुपमा खेती गरिदैं आएको छ ।
नेपालमा धेरै जातका च्याउहरू पाइन्छन् तर यसको अध्ययन अनुसन्धान र विकास भने भएको छैन । नेपालमा बहुमुल्य जातका च्याउहरूको उत्पादन र निर्यातको प्रयाप्त सम्भावना हुदाँहुदै पनि सरकारको यसतर्फ ध्यान पुग्न नसकेको कार्कीले बताए ।
नेपालमा हाल च्याउ खेतिमा करिब ३५,००० किसानहरू आवद्ध भएका छन् । नेपाल भरको बिभिन्न जातको च्याउ उत्पादन र यसको कारोबार वार्षिक करिब १५ अर्ब रुपैयाँ बराबरको छ ।
च्याउको बिउ उत्पादन गर्ने ल्याबको संख्या ६७ वटा रहेको छ । नेपालमा च्याउ भारतलगायत देशबाट बाट पनि आयात हुने गरेको छ ।
नेपालमा ४ लाख २० हजारदेखि अधिकतम ९ करोड ६१ लाख रुपैयाँबराबरको विभिन्न प्रकारका च्याउ आयात हुन्छ । आयात हुनेमा मुख्य गरी गोभ्रे र गोभ्रे च्याउ क्यानिङ च्याउ हुन् ।
नेपालमा च्याउको इतिहास
नेपालमा प्राचिन समयदेखि च्याउको उत्पादन र उपभोग भएको पाइन्छ ।
कन्ये च्याउको उत्पादन र अनुसन्धान पश्चात् २०३०र३१ सालमा गोब्रे च्याउको खेती प्रविधि सम्बन्धि अनुसन्धान भएको थियोे । राष्ट्रिय कृषि अनुसन्धान परिषद् अन्तर्गत बाली रोग विज्ञान महाशाखाबाट च्याउ खेती प्रविधि सम्बन्धि अध्ययन सफल भएपछि
२०३७ सालबाट देशका विभिन्न स्थानका किसानलाई च्याउ खेती प्रविधि सम्बन्धि तालिम दिइएको पाइएको छ ।
२०३४/३५ सालबाट काठमाडौको बलम्बु, चापागाउ, दधिकोटहुंदै नेपालका बिभिन्न स्थानमा निरन्तर रुपमा च्याउखेती हुन सुरु भएको पाइन्छ ।
हाल नेपालको ७० जिल्लामा च्याउ खेती विस्तार भएको छ भने ४० जिल्लाहरूमा व्यावसायिक रुपमा च्याउ उत्पादन गर्ने किसानहरू रहेका छन् ।
प्रतिक्रिया