सरकारले ठूला उद्योगलाई गुणस्तरीय बिजुली दिन नसके पछिल्लो समय स्थापना भएका कैयौं ठूला उद्योग सधैंका लागि बन्द हुने जोखिम देखिएको छ ।
भैरहवा । बैशाख २० गते दिउँसो सवा २ बजे लुम्बिनी करिडोरमा अवस्थित जगदम्बा सिमेन्ट उद्योग पुगेको केही क्षणमै झ्याप्प बत्ती गयो । उद्योगमा काम गरिरहेका एक कर्मचारीले भने, ‘फिर ट्रिपिङ मारदिया ।’
कुनै जानकारी नदिई झ्याप्प बत्ती जानुलाई ट्रिपिङ भनिँदो रहेछ ।
उद्योगमा सिमेन्ट बन्ने र प्याकिङ गर्ने क्रम चलिरहेकै थियो । जेनेरेटरबाट बत्ती बल्यो जसले गर्दा उद्योगभित्र अँध्यारो त भएन तर २.३ मेगावाट बिजुली आवश्यक पर्ने सिमेन्ट बनाउने मिल भने जेनेरेटरबाट चल्न सकेन ।
उद्योगमा काम गरिरहेका मजदुर बत्ती आउने आशमा एक ठाउँमा भेला भए । एकजनाले हिन्दीमा भने, ‘सुवह से अबतक तीन बार ट्रिप मार दिया । ऐसे में क्या काम होगा ।’
हुन पनि बैशाख २० गते बिहान ९ बजेर २३ मिनेट र १० बजेर ४५ मिनेटमा झ्याप्प बत्ती गएको थियो । पटक–पटक बिजुली जाँदा उद्योगका कर्मचारी हैरान देखिन्थे । यस्तै १७ गतेदेखि सिमेन्ट लोड गर्न उद्योगमा आएका ट्रक चालक पनि दिक्क मानिरहेका थिए ।
नेपाल विद्युत् प्राधिकरणले नियमित बिजुली नदिँदा उद्योगले सिमेन्ट उत्पादन गर्न नसकेको उद्योगका महाप्रबन्धक विदुर ढुंगानाले बताए ।
‘उद्योगले एकदिनमा १ हजार ५ सय मेट्रिक टन सिमेन्ट उत्पादन गर्न सक्छ,’ ढुंगानाले क्लिकमाण्डूसँग भने, ‘नियमित बिजुली आपूर्ति नहुँदा १०० मेट्रिक टन पनि सिमेन्ट उत्पादन हुन सकेको छैन । ट्रकका चालकको हैरानी तपाईं आफैंले देखिहाल्नु भयो ।’
उद्योगमा चरम उर्जा संकट
दुई महिनादेखि नेपालका ठूला उद्योगमा चार शब्द ‘पावर कट, ट्रिपिङ, लाइटिङ लोड र नो पावर’ निकै प्रयाेगमा आए ।
इलेक्ट्रोनिक इञ्जिनियरका अनुसार ‘पावरकट’ भनेको पूर्वजानकारी दिएर निश्चित समय विद्युत् आपुर्ति बन्द गर्नु हो ।
‘ट्रिपिङ’को अर्थ माथि भनिए जस्तै कुनै जानकारी बिना नै झ्याप्प–झ्याप्प बत्ती जानु र केही समयपछि बिजुली आउनु हो ।
‘लाइटिङ लोड’को अर्थ उद्योगमा आएको बिजुलीले साना मेसिन मात्रै सञ्चालन हुनु हो । यस्तै, ‘नो पावर’को अर्थ हुन्छ, कुनै जानकारी नदिई विद्युत् आपुर्ति लामो समय कटौती गरिनु ।
पछिल्लो दुई महिनादेखि चार वटै समस्या भोग्दै आएको उद्योगी मात्रै नभई ती उद्योगमा कार्यरत कर्मचारीहरुको समेत गुनासो छ ।
निजी क्षेत्रका संस्था नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघ र नेपाल उद्योग परिसंघले समेत नियमित बिजुली नपाए उद्योग नै बन्द हुने चेतावनी दिँदै आइरहेका छन् ।
नेपाल विद्युत् प्राधिकरणका कार्यकारी निर्देशक कुलमान घिसिङले केही समय बाहेक उद्योगमा बिजुली दिइरहेको दाबी गरे पनि व्यवहारमा भने त्यस्तो देखिँदैन ।
बजारमा दुई थरी कुरा आएपछि उद्योगमा बिजुली आपूर्तिको अवस्थाका विषयमा अध्ययन गर्न क्लिकमाण्डू संवाददाता यो साता भैरहवा क्षेत्रमा सञ्चालित १० वटा ठूला उद्योगमा पुगेको थियो ।
सबै उद्योगहरु ‘पावर कट, ट्रिपिङ, लाइटिङ लोड र नो पावर’ समस्याबाट तनावमा देखिन्थे । क्लिकमाण्डू संवाददाताले अवलोकन गरेका विभिन्न उद्योगमा कार्यरत ३० जना कर्मचारीले पछिल्लो दुई महिनादेखि बिजुली आपूर्तिमा धेरै समस्या देखिएको बताए ।
सरकारले नियमित विद्युत् दिन नसके उद्योग बन्द हुने र त्यसले आफ्नो रोजगारी गुम्ने चिन्ता समेत उद्योगमा कार्यरत कर्मचारीमा थियो ।
‘बिजुली छैन पनि भन्न मिल्दैन । तपाईंका अगाडि बिजुली छ,’ स्टील उद्योगको उत्पादन विभागमा कार्यरत अजय प्रसादले भने, ‘तर, पर्याप्त भोल्टेज नहुँदा दुई दिनदेखि उद्योग चलाउन सकिएको छैन । उद्योग चल्न लोड नपुग्ने बिजुलीले के गर्ने ?’
हाम्रो टोलीले उद्योगको भोल्टमिटरमा हेर्दा समेत प्राधिकरणले उद्योगलाई सम्झौताअनुसारको बिजुली उपलब्ध गराएको थिएन ।
प्राधिकरणले गत पुसमा उद्योगलाई १८ एमभीए (करिब १६.५ मेगावाट) बिजुली दिने सम्झौता गरेको थियो । तर, हालसम्म उद्योगले ११ मेगावाटभन्दा बढी बिजुली नपाएको अजयको भनाइ छ । सोमबार त उद्योगमा २ मेगावाट मात्रै बिजुली आपूर्ति भएको थियो ।
एमएस बिलेट कच्चा पदार्थको रुपमा प्रयोग गर्दै टीएमटी छड उत्पादन गर्ने रोलिङ मिल सञ्चालनका लागि न्यूनतम ३ मेगावाट बिजुली आवश्यक पर्ने श्री स्टीलका कल्ट्रोल अपरेटर रोहित ज्यास्सम बताउँछन् ।
यस्तै आइरन स्पञ्ज र अन्य विभिन्न कवाडीका सामान पगाल्दै एसएस बिलेट बनाउने स्टील मेल्टिङ सप (एसएमएस) प्रणाली सञ्चालनका लागि न्यूनतम ७.५ मेगावाट बिजुली आवश्यक पर्ने ज्यास्समको भनाइ छ ।
क्लिकमाण्डू संवाददाता वैशाख १९ र २० गते श्री स्टीलको उद्योग पुग्दा गुणस्तरीय बिजुली आपूर्तिको अभावमा उद्योग सञ्चालन हुन सकेको थिएन् ।
समस्या ठूलो, छैनन् कोही गम्भीर
लुम्बिनीमा रहेको अम्बे स्टीलका प्रोडक्सन म्यानेजर शैलेन्द्र श्रेष्ठ बिजुली आपूर्ति नियमित नहुँदा तनावमा थिए । अम्बे स्टील पुग्दा उद्योगमा बत्ती थियो । तर, उद्योगले छड उत्पादन गर्न सकिरहेको थिएन ।
जगदम्बा सिमेन्टमा तीन पटक ट्रिपिङ भएको बिजुली अम्बे स्टीलमा भने दिउँसो तीन बजेसम्म ४ पटक ट्रिपिङ भइसकेको थियो ।
‘तपाईं फिडरमा बत्ती देखिरहनु भएको छ,’ श्रेष्ठले भने, ‘तर, यो भोल्टेजले उद्योग चल्न सक्दैन् । पछिल्लो दुई महिनादेखि हामीले बजारको मागअनुसार उत्पादन गर्न सकेका छैनौँ ।’
अम्बे स्टीललाई प्राधिकरणले १६ एमभीए (करिब १४.७ मेगावाट) बिजुली दिने सम्झौता गरेको छ । तर, १२ मेगावाटभन्दा बढी बिजुली आजका दिनसम्म नपाएको कम्पनीका कर्मचारीहरु बताउँछन् ।
बिजुली ट्रिपिङको सबैभन्दा ठूलो समस्या स्टील उद्योग पर्ने गरेको देखियो । रोलिङ मिलमा बिलेट हालेर टीएमटी छड बनाउँदा झ्याप्प–झ्याप्प बिजुली गयो भने उद्योगलाई ३ देखि ४ लाख रुपैयाँ नोक्सान हुने श्रेष्ठको भनाइ छ ।
‘रि–हिटिङ फर्निसमा १ हजार १५० डिग्री सेल्सियस तापक्रम पुर्याएर यो ६ मिटर लामो बिलेटलाई रोलिङ मिलमा हालिएको थियो,’ बिलेटका स-साना टुक्रा देखाउँदै श्री स्टीलको प्रोडक्सन डिपार्टमेन्टमा काम गर्दै आएका अजयले भने, ‘झ्याप्प बत्ती गएकाले मेसिन खोलेर यी बिलेट काट्दै निकालिएको थियो । त्यसका लागि कम्तीमा ४० देखि ५० मिनेट समय लागेको थियो ।’
रोलिङ मिलमा बिलेट जाम हुँदा विलेटलाई फेरि एसएमएस प्रणालीमा पगालेर ६ मिटरको नयाँ बिलेट बनाउने गरिन्छ ।
‘प्राधिकरणले जानकारी नदिई बत्ती काट्दा हाम्रो ११५ रुपैयाँ केजीको रड ८० रुपैयाँको कवाडीमा झर्छ,’ श्री स्टीलका प्रबन्ध निर्देशक राजेश अग्रवालले भने, ‘सरकारले हरेक उद्योगको प्रकृति फरक हुन्छ भन्ने बुझ्न सकेको भए उद्योगीहरुलाई सजिलो हुने थियो ।’
श्री स्टीलका अपरेटर रोहित प्राधिकरणले हामी बत्ती काट्दैछौँ भनेर ५ मिनेट पहिले मात्रै जानकारी दिने हो भने उद्योगको ४ लाख रुपैयाँका साथैं १ घण्टा समय पनि बचत हुने बताउँछन् ।
वृज सिमेन्टका महाप्रबन्धक रबीरञ्जन कुमार गत माघ महिनाभन्दा पहिले झ्याप्प-झ्याप्प बिजुली जाने समस्या कम रहेको बताउँछन् ।
वृज सिमेन्ट उद्योगमा पनि विद्युत् ट्रिपिङले निकै दुःख दिएको अपरेटरले बताए ।
‘झ्याप्प बिजुली गएको तपाईंले देखिहाल्नु भयो,’ कम्पनीका अपरेटरले भने, ‘ कहिलेकाहीँ दिनमा ८ पटकसम्म झ्याप्प बिजुली जान्छ । त्यसरी झ्याप्प बिजुली जाँदा कैयौं मोटर बिग्रिएका छन् ।’
वृज सिमेन्टका प्रबन्ध निर्देशक कुमार पछिल्लो समय सबै उद्योगलाई २४ घण्टा बिजुली आवश्यक नभएको बताउँछन् ।
‘हामीले २४ घण्टा बिजुली मागेकै छैनौं,’ कुमार भन्छन्, ‘क्लिङ्कर उत्पादन गर्ने उद्योगलाई २४ घण्टा बिजुली आवश्यक होला ।त्यसबाहेकका उद्योगलाई ८ घण्टा बिजुली दिँदा पनि पुग्छ । तर, ३३ केभीएको पूरा भोल्टेज आउने गरी गुणस्तरीय बिजुली दिनुपर्याे ।’
हामी अर्को एक सिमेन्ट उद्योग पुग्दा पूर्ण भोल्टेज बिजुली आएको देखेर मेसिन सञ्चालन गरियो । मेसिनले लोड लिने वित्तिकै भोल्टेज घट्न थाल्यो । र, एकैछिनमा बिजुली ट्रिपिङ भयो ।
‘उद्योगमा मेसिन चल्दा ८ प्रतिशतसम्म भोल्टेज घट्नु सामान्य हो,’ एक उद्योगका इञ्जिनियर भन्छन्, ‘प्राधिकरणले ३३ केभीएको लाइन दिएको हुन्छ । भोल्टेज घटेर २५-२६ केभीए पुग्छ । र, झ्याप्प बत्ती जान्छ । यसरी २५ प्रतिशतसम्मको भोल्टेज ड्रप संसारका कुनै पनि ठाउँमा हुन्न ।’
प्राधिकरणको बिजुलीमा भोल्जेट परिवर्तन भइरहने समस्या देखिएपछि केही उद्योगले बुस्टर टान्सफर्मर, क्यापासिटर बैंकलगायतका उपकरण जडान गरेका छन् ।
विद्युत् प्राधिकरणका प्रवक्ता तथा भार प्रेषण केन्द्रका प्रमुख सुरेश भट्टराई ओभरलोड हुँदा झ्याप्प-झ्याप्प बिजुली जाने समस्या देखिएको बताउँछन् ।
‘भैरहवा क्षेत्रका उद्योगमा तत्काल प्राधिकरणले गुणस्तरीय बिजुली दिनसक्ने अवस्था छैन,’ भट्टराईले भने, ‘भैरहवामा प्राधिकरणको चार्जिङ स्टेसन छैन भन्ने जान्दा जान्दै उद्योगीले उद्योग लगाएका छन् । ओभरलोड भएपछि त ट्रिपिङ भइहाल्छ ।’
सिद्धार्थ ग्रुपका सञ्चालक राजेश अग्रवाल बिजुलीको समस्या तत्काल समाधान नभए उद्योग बन्द हुने बताउँछन् ।
‘हामीहरु उद्योगका संरक्षक मात्रै हौं । हामीले पूँजी निर्माण गर्दै रोजगार सिर्जना गर्ने काम गरेका छौं । उद्योग राष्ट्रिय सम्पत्ति हो,’ अग्रवाल भन्छन्, ‘बैंकबाट कर्जा लिएर उद्योगमा जनताको पैसा लगानी भएको छ । एउटा उद्योग डुब्दा उद्योगी मात्रै डुब्दैन । कैयौं जनताको पैसा समेत डुबाउँछ ।’
उद्योगले प्रगति गर्दा उद्योगी मात्र नभई समग्र अर्थतन्त्रले लाभ पाउने अग्रवालको भनाइ छ ।
‘देशको व्यापारघाटा कम हुन्छ, रोजगार सिर्जना हुन्छ,’ अग्रवाल भन्छन्, ‘सरकारका लागि राजस्व बढ्छ ।’
पूर्वाधारमा समस्या
अर्घाखाँची सिमेन्टमा कार्यरत भारत भुवनेश्वर घर भएका इलेक्ट्रोनिक इञ्जिनियर सनातन राउत नेपालका उद्योगमा दिनमा दुई तीन पटक बिजुली नगए अचम्म मान्नु पर्ने अवस्था रहेको बताउँछन् ।
‘मैले भारतमा काम गर्दा उद्योगमा बिजुलीको समस्या यस्तो सम्म हुन्छ होला भन्ने थाहै थिएन,’ इञ्जिनियर राउत भन्छन्, ‘तर, नेपालमा दिनमा दुई पटकसम्म झ्याप्प–झ्याप्प बिजुली जानुलाई सामान्य रुपमा लिइने रहेछ ।’
एक उद्योगले क्लिकमाण्डूलाई उपलब्ध गराएको तथ्यांक अनुसार वैशाख १ गतेदेखि २० गतेसम्म १०० पटक झ्याप्प बिजुली आउने जाने गरेको थियो । वैशाख ११ गते एकैदिन ११ पटकसम्म बिजुली ट्रिपिङ भएको थियो ।
प्राधिकरणका प्रवक्ता सुरेश भट्टराई झ्याप्प-झयाप्प बिजुली जानु राम्रो नभएको बताउँछन् ।
‘बुटवल-भैरहवा १३२ केभीए क्षमताको प्रसारण लाइन निर्माण हुँदैछ,’ भट्टराईले भने, ‘त्यसपछि मात्रै उद्योगमा गुणस्तरीय बिजुली दिन सकिन्छ । तत्काल ट्रिपिङको समस्या समाधान गर्न सक्ने अवस्था छैन ।’
भैरहवा क्षेत्रका उद्योगमा १८ गतेदेखि उद्योगलाई १२ घण्टा बिजुली दिने भनिएको थियो । तर उद्योगमा हामी पुग्दा १२ घण्टाको अवधिमा तीन पटक झ्याप्प बिजुली गएको थियो ।
नयाँ स्थापना भएका उद्योगहरु प्रोग्रामेबल लजिक कन्ट्रोल (पीएलसी) प्रणालीबाट सञ्चालन हुन्छन् । उद्योग सञ्चालनका लागि निर्माण गरिएको प्रणालीलाई पीएसली भन्ने गरिन्छ । यसले उद्योग सञ्चालन र नियन्त्रण सजिलो बनाउने गर्छ ।
पछिल्लो समय स्थापना भएका प्रायः उद्योगले पीएलसी प्रणाली जडान गरेका हुन्छन् । जसले गर्दा उद्योगका लागि आवश्यक जनशक्तिको संख्या घट्दा कार्यक्षमता बढ्ने गर्छ । तर, झ्याप्प बत्ती जाँदा करोडौं रुपैयाँ खर्च गरेर बनाइएका पीएलसी प्रणालीले कुनै परिणाम नदिने उद्योगीको गुनासो छ । पीएलसी प्रणालीमा उद्योगसँग सम्बन्धित सबै व्यवस्था समेटिएको हुन्छ ।
नियमित बिजुली आपूर्ति नहुँदा पीएलसी प्रणालीमा समेत नोक्सानी भएको उद्योगमा देखिएको थियो ।
एक उद्योगका कर्मचारी प्राधिकरणको प्रसारण लाइनको गुणस्तर निकै खराब हुँदा विद्युत् आपूर्तिमा समस्या आएको बताउँछन् ।
‘प्राधिकरणले प्रसारण लाइनमा प्रयोग गरेका तार निकै पुराना छन्,’ ती कर्मचारीले भने, ‘कण्डक्टर चार्ज, क्यापासिटर क्यापासिटी लुपिङ परिवर्तन गर्नुपर्छ । त्यसपछि मात्रै प्राधिकरणले गुणस्तरीय बिजुली दिन सक्छ ।’
उद्योगहरुले पछिल्लो समय २ वटा समस्या भोगेको देखियो । एउटा उद्योगमा नियमित बिजुली नआउने, अर्काे बिजुली आउँदा समेत गुणस्तरीय नआउने । पछिल्लो समय विश्वबजारमै उर्जाको मागभन्दा आपूर्ति निकै कम छ ।
प्राधिकरणले भारतको एनटीपीसी विद्युत् व्यापार निगम (एनभिभिएन)सँग प्रतियुनिट ४.१६ भारतीय रुपैयाँका दरले ३५० मेगावाट बिजुली खरिद गर्ने सम्झौता गरेको छ । यस्तै, पावर टेड्रिङ कम्पनी (पिटिसी)बाट ४.१२ भारतीय रुपैयाँका दरले ६५ मेगावाट बिजुली खरिद गर्ने सम्झौता छ ।
यस्तै प्राधिकरणले विहार सरकारसँग पनि ६.१८ भारुका दरले बिजुली खरिद बिक्री गर्ने सम्झौता गरेको छ । माघ महिनासम्म नेपाललाई दैनिक करिब ४ सय मेगावाट बिजुली दिएकाले नेपालका उद्योगले नियमित बिजुली पाएका थिए ।
तर, एनभीभीएन र पीटीसीले गत फागुनमै आन्तरिक बजारमा बिजुलीको माग बढेको भन्दै नेपाललाई सम्झौताअनुसार बिजुली दिन नसक्ने जानकारी गराइसकेका छन् । यस्तै, बिहार सरकारले पनि नियमित बिजुली दिन सकेको छैन ।
जसले गर्दा नेपालका ठूला उद्योग पछिल्लो दुई महिनादेखि लोडसेडिङको सामना गरिरहेका छन् ।
फागुन र चैत महिनामा विद्युत् प्राधिकरणले इण्डियन इनर्जी एक्सचेञ्ज (आइएक्स)बाट विद्युत् खरिद गरेर आपूर्ति गरेको थियो । तर, त्यस समय पनि प्राधिकरणले उद्योगलाई पर्याप्त बिजुली भने दिएको थिएन । पछिल्लो समय आइएक्सबाट समेत बिजुली आपूर्ति नहुँदा उद्योगमा बिजुली दिन नसकिएको छ ।
प्राधिकरणले आइएक्समा ५१० मेगावाट बिजुली खरिद गर्न बिड गर्न पाउँछ । तर, केही दिनअघिसम्म १०० मेगावाटसम्म बिजुली पाइरहेको प्राधिकरणले शनिबार र आइतबार बिजुली नै नपाएको जनाएको छ ।
भारतमा समेत उर्जाको माग उच्च बढेको छ । वैशाख १६ गते भारतमा अहिलेसम्मको धेरै बिजुलीको माग भएको थियो ।
त्यसदिन भारतमा २ लाख ७ हजार ७११ मेगावाट विद्युत् माग थियो । भारत सरकारले कुल मागको ५.२९ प्रतिशत बिजुली आपूर्ति गर्न सकेको छैन । त्यो भनेको करिब १० हजार ९८७ मेगावाट हो ।
प्राधिकरणका प्रवक्ता भट्टराई शनिबार प्राधिकरणले एक्सचेञ्जमा ५०० मेगावाट बिजुली खरिदका लागि ९६ बल्कमा विडिङ गरेकोमा एउटा बल्कमा पनि बिजुली नपाएको बताउँछन् ।
केही दिनदेखि नियमित पानी परेका नेपालको ८ सय मेगावाट मात्रै रहेको आन्तरिक उत्पादन २ सय मेगावाटसम्मले बढेको छ ।
जसले गर्दा प्राधिकरणले गत साताभन्दा यो साता उद्योगमा केही बढी बिजुली दिएको छ । तर, उद्योगले गुणस्तरीय बिजुली भने पाउन सकेका छैनन् ।
जस्तो, विद्युत प्राधिकरणले अर्घाखाँची सिमेन्टमा १५ एमभीए (करिब १३.८ मेगावाट) बिजुली दिने गरि गत पुस महिनामै सम्भौता गरेको थियो ।
उद्योगका इलेक्ट्रिकन इञ्जिनियरका अनुसार गत फेब्रुअरीमा १/२ दिन बाहेक हालसम्म उद्योगले १३.८ मेगावाट बिजुली पाउन सकेको छैन । उद्योगले ९ देखि ११ मेगावाट बिजुली पाइरहेको छ । गत सोमबार बेलुका उद्योग सञ्चालन भइरहँदा उद्योगले ९.५ मेगावाट बिजुली मात्रै पाएको थियो ।
सरकारले सबै उद्योगलाई एउटै तरिकाले हेर्दा समस्या भएको उद्योगी राजेश अग्रवाल बताउँछन् ।
‘राइस मिल, सिमेन्ट उद्योग, स्टील उद्योग र प्लास्टिक उद्योगलाई नीति निर्माणमा बस्ने व्यक्तिले एउटै तरिकाले हेर्नुभयो,’ अग्रवालले भने, ‘सबै उद्योगको प्रकृति फरक छ । र, सबै उद्योगमा बिजुलीको आवश्यकता पनि फरक छ ।’
हिटिङ गर्नुपर्ने उद्योग बढी मारमा
जगदम्बा स्पिनिङ मिल र जगदम्बा सेन्थेटिक्सलाई विद्युत् प्राधिकरणले ४.५ मेगावाट बिजुली दिने सम्झौता गरेको छ । तर, उद्योगले पछिल्लो दुई महिनामा सम्झौता अनुसार बिजुली पाउन नसकेको उद्योगका कर्मचारी बताउँछन् ।
जगदम्बा स्पिनिङ मिलले धागो र जगदम्बा सेन्थेटिक्सले प्लास्टिकको बोरा बनाउँछ । वैशाख २० गते दुबै उद्योगमा पुग्दा अन्य उद्योगमा जस्तै गुणस्तरीय बिजुली पाउन नसकेको गुनासो कर्मचारीहरुले गरे ।
ट्रिपिङले दुबै उद्योगमा समस्या पारे पनि धेरै समस्या प्लास्टिक उद्योगलाई हुने गरेको देखियो । स्पिनिङ उद्योगमा पीएलसी लगायतका उपकरण बिग्रने, उत्पादन समय र लागत बढ्ने समस्या देखिए पनि कच्चा पदार्थ नै खराब हुने समस्या भने हुँदैन । तर, सेन्थेटिक्स उद्योगमा कच्चा पदार्थ नै नोक्सान हुने समस्या रहेको देखियो ।
सेन्थेटिक्स उद्योगमा कच्चा पदार्थलाई पगालेर धागो बनाउने प्रक्रिया शुरु हुन्छ । झ्याप्प-झ्याप्प बिजुली जाँदा यूपीएसले लोड धान्न सकेन भने कच्चा पदार्थ नै नोक्सान हुने गरेको देखियो । यस्तै, अन्य उद्योगमा जस्तै मेसिन र उपकरण बिग्रने सम्भावना पनि उत्तिकै हुन्छ ।
ट्रिपिङले समस्या पार्ने अर्काे उद्योग हुन्, सिमेन्ट र स्टील । सिमेन्टमा पनि क्लिङ्कर बनाउने उद्योगलाई झ्याप्प–झ्याप्प बत्ती जाँदा बढी नोक्सान हुने गरेको देखियो ।
चुन ढुंगाबाट क्लिङ्कर बनाउँदा १ हजार ६०० डिग्री सेल्सियस तापक्रम आवश्यक हुन्छ । रोटरी क्लिनमा चुनढुंगाबाट क्लिङ्कर बनाउँदा उर्जाको खपत अत्यधिक हुनेगर्छ ।
क्लिङ्कर बनाउने क्लिन २४ घण्टा सञ्चालन नहुँदा उत्पादन लगात बढ्ने अपरेटरको भनाइ छ ।
गत सोमबार क्लिकमाण्डूको संवाददाता उद्योगमा पुग्दा ४ बजे बिजुली काटियो । प्राधिकरणले ५ बजेपछि मात्रै बिजुली दिन सक्यो ।
एक घण्टा बिजुली जाँदा १ हजार ६ सय डिग्री सेल्सियस तापक्रममा रहेको क्लिनको ताक्रक्रम ९८० डिग्री सेल्सीयसमा झरेको थियो ।
‘तपाईंले आफैले देखिरहँनु भएको छ, क्लिनको तापक्रम घटेपछि हामीले ६ सय ५० केजी कोइला प्रयोग गरिरहेको ठाउँमा अहिले ८ सय ५० केजी कोइला प्रयोग गर्नु परेको छ,’ एक अपरेटरले भने, ‘क्लिनको तापक्रम १ हजार ६ सय डिग्री सेल्सीयस नपुग्दासम्म क्लिङकर बन्दैन । बिजुली जाँदा तापक्रम घटेको थियो । त्यसैले धेरै कोइला प्रयोग गर्नु परेको हो ।’
६/७ घण्टा बिजुली आपूर्तिमा समस्या भए ५ हजार लिटर डिजर र ३० टन कोइला बढी खपत हुने अपरेटरको भनाइ छ ।
‘त्यसैले क्लिङ्कर उत्पादन गर्ने कुनै पनि उद्योगले क्लिन बन्द गर्दैनन्,’ अपरेटर भन्छन्, ‘तर, नेपालमा बिजुली नै आउँदैन् । जसले गर्दा क्लिन बन्द गर्नुको विकल्प छैन् ।’
२ हजार टन क्षमता भएको सिमेन्ट उद्योगले क्लिन सञ्चालन गर्न २.५ मेगावाट बिजुली आवश्यक हुन्छ ।
‘क्लिनभित्र इँटाको पत्र प्रयोग गरिएको हुन्छ,’ अपरेटरले भने, ‘यदी बिजुली झ्याप्प झ्याप्प जाँदा क्लिन त बिग्रन्छ । त्यसले क्लिङ्कर बनाउने लगात समेत बढाउँछ ।’
यस्तै स्टील उद्योगमा पनि हिटिङ आवश्यक हुँदा झ्याप्प बत्ती जाँदा लागत बढ्नुको साथैं कच्चा पदार्थ नै खराब हुने गरेको देखिएको थियो ।
एसएमएस प्रणालीमा आइरन स्पञ्जलगायतका कच्चा पदार्थ पगालेर बिलेट बनाउन भट्टीमा १ हजार ६८० डिग्री सेल्सियस तापक्रम आवश्यक हुन्छ । शुन्य डिग्री सेल्सियसमा रहेका तापक्रमलाई १ हजार ६८० पुर्याउन ३० केभीएको बिजुली हुँदा ३ देखि ४ घण्टा लाग्छ । यदि विद्युत् आपूर्ति १ घण्टाका लागि १ हजार ५०० डिग्री सेल्सियम तापक्रम पुगेको समयमा बन्द हुँदा फेरि १ हजार ६८० डिग्री तापक्रम पुर्याउन दुई घण्टाभन्दा बढी लाग्छ ।
त्यति मात्रै होइन, विद्युत् आपूर्ति दुई/तीन घण्टा नै बन्द हुने हो भने भट्टीबाट सम्पूर्ण कच्चा पदार्थ बाहिर निकाल्दै फेरि नयाँ प्रक्रिया शुरु गर्नुपर्ने प्राविधिकको भनाइ छ ।
यो भट्टी सञ्चालकका लागि ७.५ मेगावाट बिजुली आवश्यक पर्ने प्राविधिकहरु बताउँछन् ।
उद्योगले बिजुलीको समस्या भोगेको पहिलो पटक भने होइन । विगतमा लोडसेडिङ हुँदा समेत उद्योग सञ्चालन हुने गरेका थिए । तर, यस पटक उद्योगमा रहेका जेनेरेटरबाट बिजुली उत्पादन नहुँदा उद्योगी समस्यामा परेका हुन् ।
डिजेल र फर्नेस तेल प्रयोग गर्दै उद्योगले बिजुली निकाल्ने गरेका थिए । जसबाट बिजुली निकाल्दा प्रतियुनिट १२ रुपैयाँसम्म लागत पर्दथ्यो । तर, पछिल्लो समय डिजेल, फर्नेस तेलमा अत्यधिक मूल्यवद्धि हुँदा उद्योगहरु जेनेरेटर चलाउन त्यति इच्छुक देखिएका छैनन् ।
हरेक उद्योगमा ३ देखि १० मेगावाट विद्युत् उत्पादन गर्ने जेनेरेटर छन् । तर, एक दुई मेगावाट विद्युत् निकाल्न सक्ने जेनेरेटर मात्रै सञ्चालन हुने अवस्थामा छन् ।
उद्योगले मेसिनमा थप नोक्सान नहोस् र भन्ने उद्देश्यले मात्रै केही समय जनेरेटर चलाउने गरेका छन् । यस्तै नो पावरको अवस्थामा कार्यालय सञ्चालन लागि मात्रै जेनेरेटर प्रयोग गर्छन् ।
सेड्युलमा बत्ती दिनुस्
संसारभर उर्जा संकट रहेको भन्दै सरकारले जसरी पनि २४ घण्टा बिजुली दिनुपर्छ भन्ने पक्षमा आफूहरु नरहेको उद्योगीहरु बताउँछन् ।
उद्योगलाई आलोपालो बिजुली दिए अहिले देखिएको ट्रिपिङको समस्या समाधान हुने अर्घाखाँची सिमेन्टमा डेपुटी महाप्रबन्धक कृष्णप्रसाद पाण्डे बताउँछन् ।
‘एक साता सिमेन्ट उद्योगलाई बिजुली दिनुस्,’ पाण्डे भन्छन्, ‘अर्काे साता धेरै बिजुली खपत गर्ने अन्य उद्योगलाई बिजुली दिनुस् भन्ने हाम्रो माग हो । संकटको समयमा सबै मिलाएर चल्नु पर्याे ।’
विद्युत् प्राधिकरणका क्षेत्रीय प्रबन्धक नवराज ओझा आलोपालो र तालिकामा बिजुली दिने निर्णय केन्द्रीय कार्यालयले गर्नुपर्ने बताउँछन् ।
‘बिजुली आपूर्तिमा समस्या छ,’ ओझा भन्छन् ,‘भारतबाट नियमित बिजुली आउन नसक्दा समस्या भएको हो । समस्या समाधानका लागि केन्द्रीय कार्यालयसँग हामीहरु नियमित छलफलमा छौं ।’
प्राधिकरणका प्रबन्ध निर्देशक कुलमान घिसिङलाई निश्चित तालिकामा उद्योगलाई बिजुली दिँदा लोडसेडिङ फेरि शुरु भएको आरोप लाग्ने ठूलो डर छ । जसले गर्दा औपचारिकरुपमा उद्योगलाई बिजुली दिने तालिका निकाल्न उनी तयार छैनन् ।
वृज सिमेन्टका कुमार अहिले झ्याप्प झ्याप्प बिजुली जानुभन्दा लोडसेडिङ तालिका उद्योगको हितमा भएको बताउँछन् ।
‘बिजुली आउने जाने समय निश्चित हुँदा उद्योग सोहीअनुसार योजना बनाउन पाइन्छ,’ कुमारले भने, ‘बिजुली काटेको सबैलाई थाहा छ । तालिका बनाएर काट्दा सबैलाई लाभ हुन्छ भने तालिका किन नबनाउने ?’
प्रतिक्रिया