काठमाडौं । सगुनबहादुर ताम्राकार र राजेन्द्र शाक्य काठमाडौंको इलाइट भन्ने हार्डवेयर व्यवसाय गर्ने कम्पनीमा जागिर साथीहरु थिए । व्यवस्थापन पढेको भए पनि उनीहरुको रुचि सूचना प्रविधि (आइटी)मा थियो ।

ताम्राकार मार्केटिङ हेर्थे । श्रेष्ठलाई सफ्टवेयर डेभलपमेन्टमा रुचि थियो ।

जागिरकै क्रममा भेट भएका दुबै साथीको एउटै सोच थियो– आफ्नै केही गर्ने ।

‘मैले काम ल्याउँछु । हामी आफै काम गरौं,’ ताम्राकारले शाक्यलाई भने ।

जागिर खाएको डेढ वर्षपछि शाक्यले कुपन्डोलमा आफ्नो घरको एक कोठा खाली गरे । दुबै जनाले घरमा प्रयोग भएका एक एक कम्प्युटर र टेबल ल्याए ।

‘दुई जना मिलेर काम शुरु गर्यौं,’ शाक्य भन्छन्, ‘अझ व्यवस्थितरुपमा काम गर्ने भनेर सन् २००० मा कम्पनी स्थापना गरेका थियौं ।’

त्यो बेला सफ्टवेयर भनेको के हो भन्ने नै थाहा थिएन । धेरैको घरमा कम्प्युटर नै हुँदैनथ्यो । इन्टरनेटको पहुँच पनि थिएन । सफ्टवेयर बनाउने भनेर पीसीएस, स्वस्तिक, ट्याली, अर्याल ब्रदर्श भन्ने दुई तीन कम्पनी शुरु भएका थिए ।

ताम्राकार र शाक्यलाई थाहा थियो, सफ्टवेयर उत्पादनमा धेरै काम गर्न सकिन्छ । तर, नेपालको बजारअनुसार के गर्ने त ? उनीहरु अलमलमा थिए ।

लगानीको लागि पैसा थिएन । शून्य लगानीमा उनीहरुले काम शुरु गरे । दुई वर्षसम्म त पैसा खोजेर तलब खुवाउनु पर्यो ।

घरकै कम्प्युटरबाट शुरु भएको आइएमएस दुई दशकको अवधिमा नेपालको अग्रहणी सफ्टवेयर कम्पनी बनेको छ । ताम्राकार रिसर्च एण्ड डेभलपमेन्ट डिरेक्टर र शाक्य डिभलपमेन्ट एण्ड सर्पोट डिरेकटर भएर भएर कम्पनी हाँकेका छन् ।

यही कम्पनीका मुलुकभर ८ हजार बिलिङ सफ्टवेयर प्रयोग भइरहेका छन् । स्वदेशमा मात्र होइन, भारतमा पतञ्जलीका विभिन्न स्टोरमा ४० हजार आइएमएस सफ्टवेयर प्रयोग भइरहेका छन् ।

जापान, भारत, मलेसियका विभिन्न कम्पनीका ५१ प्रोजेक्टमा काम गरिरहेका छन् । काठमाडौंमा मुख्य कार्यालय रहेको आइएमएसको इटहरी, बुटबल, पोखरामा शाखा कार्यालय छन् । यी कार्यालयहरुमा १३० जना कर्मचारी कार्यारत छन् ।

उनीहरुमात्र होइन, आफ्नै स्टाफलाई सेयर दिएर कम्पनीमा भित्र्याए । स्टाफबाट कम्पनीको सेयर होल्डर सन्तोष कुमार ताम्राका र अमितलाल श्रेष्ठ ।

सन्तोष ताम्राकार बेलायतमा सफ्टवेयर इन्जिनियरिङ पढेर नेपाल आएका थिए । विदामा नेपाल आएका उनी बेलायत नै फर्किने योजना थियो । त्यहीबेला उनका चिनजान ताम्राकार र शाक्यसँग उनको भेट भयो ।

नेपालमा पनि सफ्टवेयरमा केही गर्न सकिन्छ कि भनेर अध्ययन गर्नु उनको उद्देश्य थियो । सन्तोषसँग कम्पनीमा आएका थिए अमितलाल श्रेष्ठ ।

अमितलालाल प्रोग्राम र सन्तोष बजार हेर्ने गरी के नयाँ नगर्न सकिन्छ भनेर अध्ययन गर्न थाले ।

त्यसरी आइएमएस छिरेका सन्तोष बेलायत फर्किन सकेनन् । त्यही नै फूलटाइम स्टाफका रुपमा काम गर्न थाले । भर्खर शुरु भएको स्टार्टअप थियो आइएमएस । युवाहरुले सञ्चालन गरेको आइएमएसमा जोश जाँगर थियो ।

सन्तोषलाई पनि सफ्टवेयरमा केही गर्नुपर्छ भन्ने भित्री उत्कट चाहना थियो ।

‘मैले एसएलसीमा आएको नम्बरको रिसले सफ्टवेयर पढेको थिए,’ उनी भन्छन, ‘एसएलसीमा कम्प्युटरमा ग्रेस भनेर लेखेको थियो । त्यही इखले यो पढेको हुँ ।’

सगुनबहादुर ताम्राकार र राजेन्द्र शाक्यलाई पनि क्षमतावान कर्मचारीलाई कम्पनीमा सहभागी गराएर लैजानु पर्छ भन्ने सोच थियो ।

दुबै पक्षको सोच मिल्यो । सन् २००८ मा सन्तोष ताम्राकार र अमितलाल कम्पनीको सेयर होल्डर बने । कम्पनीको निर्देशकको रुपमा नियुक्ति भएका सन्तोष सन् २०१९ मा म्यानेजिङ डिरेक्टर भए । अमितलाल फाइनान्स निर्देशक छन् ।

‘राम्रो स्टाफहरुलाई कम्पनीको सेयर दिनुपर्छ भन्ने सोच अहिले पनि छ,’ सगुनबहादुर ताम्राकार भन्छन्, ‘कम्पनी बनाउने कर्मचारीले नै हो । कम्पनीको भविष्य भनेको उहाँहरु नै हो ।’

शाक्यको भनाइ पनि उनीसँग मिल्छ ।

‘काम गर्ने मान्छेले नै कम्पनी बनाउने हो,’ उनी भन्छन् ।

त्योबेला के सफ्टवेयर बनाउने, कहाँ बेच्ने भन्ने अलमल थियो ।

एउटा सफ्टवेयरलाई १५ हजार जति पथ्र्यो । मान्छेले त्यो रकम हाल्छन भन्ने पनि थिएन ।

तर, उनी आउँदा बिलिङको सफ्टवेयर बनिसकेको थियो । सेलवेजमा प्रयोग हुन्थ्यो, अरु ठाउँ प्रयोग हुँदैनथ्यो ।

‘हाजिर गर्ने सफ्टवेयर बनाउने कि भनेर छलफल पनि गरिरहेका थियौं,’ सन्तोष भन्छन्, ‘बजारलाई के चाहिएको छ भन्ने नै थाहा थिएन ।’

कम्पनीको लागि ठूलो भरोसा बनेको थियो भारतीय एम्बेसी । भारतीय एम्बेसीले पेन्सन वितरण गर्न उनीहरुको सफ्टवेयर प्रयोग गथ्र्यो ।

भारतीय एम्बेसीको लागि उनीहरुले फिङगर प्रिन्ट डिभाइस पनि ल्याइदिएका थिए । भारतबाट पेन्सन लिने बुढापाका नेपालीहरुलाई हातले ल्याप्चे लगाउन गाह्रो भइरहेको थियो ।

त्यो समस्या समाधान गर्न फिंगर प्रिन्टबाट ल्याप्चे लगाउने भनेर कोरियाबाट यो डिभाइस उपलब्ध गराएका थिए । जसको मूल्य ८० डलर थियो ।

‘हामीले पहिलो पटक नेपालमा फिंगर प्रिन्ट ल्याएका थियौं,’ सन्तोष भन्छन्, ‘जुन भारतीय एम्बेसीमा प्रयोग हुन्थ्यो ।’

उनीहरुले सन् २००२ काम शुरु गर्दा सफ्टवेयर के हो भनेर सिकाउनुपथ्र्यो । सफ्टवेयर कसरी बनाउने । जसकोमा कम्प्युटर छ उसलाई सफ्टवेयर किन चाहिन्छ, के हो भनेर बुझाउनु पथ्र्यो ।
‘विन्डोज ९८’ सफ्टवेयर हो भन्थे ।

त्योबेला ग्राहकको घरबाट भरियालाई कम्प्युटर बोकाएर सफ्टवेयर राख्न ल्याउनुपथ्र्यो । फ्लपी डिक्समा सफ्टवेयर कहिले चल्ने कहिले नचल्ने हुन्थ्यो । सिडी पनि कहिले रिड हुने कहिले नहुने ।
पछि नेपालमा सिडी रोम आउन थाल्यो । पेनड्राइभ धेरै पछि आएको हो ।

इन्टरनेट पहुँच थिएन । पेनड्राइभ पनि थिएन । त्यसलै भाइरस भन्ने नै थिएन । सन् २००६ पछि मात्र नेपालमा एन्टिभाइरस भन्ने आएको हो ।

सन् २००८ मा उनीहरुको बिलिङसफ्टवेयर महाराजगन्जको भाटभटेनीमा पहिलो पटक लगाए । जतिबेला भाटभटेनीले आर्याल ब्रदर्श सफ्टवेयर लगाएको थियो ।

भाटभटेनीले उनीहरुको बिलिङ सफ्टवेर लगाएपछि कम्पनी सञ्चालनमा ठूलो सहयोग मिल्यो । त्यसपछि भने एकपछि अर्को गर्दै सफ्टवेयर बनाउन थाले ।

‘मुख्य त हामीले बिलिङ सफ्टवेयरमा रहेर विभिन्न क्षेत्रको सफ्टवेयर बनाउन थाल्यौं,’ सन्तोष भन्छन्, ‘कसैले आफै पनि सफ्टवेयर बनाउन आग्रह गर्न थाल्नु भयो ।’

उनीहरु पेट्रोल पम्प, रेष्टुराँ, डिपार्टमेन्ट स्टार, सैलुन, स्पाका बिलिङ सफ्टवेयर बनाए । झम्सिखेलमा भेस्पर भन्ने रेष्टुराँ आफै रेष्टुराँको बिलिङ सफ्टवेयर बनाउन आग्रह गरेपछि यस क्षेत्रमा उनीहरुले हात हालेका थिए ।

विभिन्न ठाउँमा सफ्टवेयर लगाए पनि त्यो भ्याट बिलमा जोडिएका थिएनन् । सबैले भटाभट सफ्टवेयर लगाए तर करमा नजोडिएकालाई सफ्टवेयर दिन छोडे ।

‘बीचमा रेष्टुराँलाई सफ्टवेयर उपलब्ध गराउन छोडौं,’ सन्तोष भन्छन्, ‘पछि जो जो करमा जोडिन्छन् उनीहरुलाई मात्र उपलब्ध गराउन थाल्यौं ।’

अहिले डिस्ट्रिव्युसन म्यानेजमेन्ट सफ्टवेयर (डिएमएस) सार्वजनिक गरेका छन् । नेस्ट्ले पहिलो पटक आफ्ना २ सय आउटलेटमा यो प्रयोग गरिरहेको सन्तोषले बताए । डिएमएस भनेको सप्लाइज चेन कभर गर्ने सफ्टवेयर हो ।

यसरी शुरु भएको सफ्टवेयर निर्माणको यात्रा मुलुकको अग्रहणी कम्पनीको रुपमा स्थापित भइसकेको छ । मुलुकभर ८ हजार बिलिङ सफ्टवेयर लगाइसकेका छन् । नेपालमात्र होइन भारतमा पतञ्जलीका स्टोरहरुमा ४० हजार सफ्टवेयर लगाएका छन् ।

भारत, मलेसिया, जापानका विभिन्न कम्पनीको सफ्टवेयर बनाइरहेका छन् । निकट भविष्यमा हङकङ र सिंगापुरसँग पनि सहकार्य हुने सन्तोषले बताए ।

सफ्टवेयर पस, रिटेल बिलिङ, रेष्टुराँ म्यानेजमेन्ट, अटेन्डेनस, एचआर, एस्सेट म्यानेजमेन्ट, डिस्ट्रिव्युसन म्यानेजमेन्ट जस्ता कोर १० प्रोजेक्टमा उनीहरुले काम गरिरहेका छन् । यसबाहेक ५१ वटा प्रोजेक्ट चलिरहेका छन् ।

काठमाडौंमा मुख्य कार्यालय रहेको आइएमएसको इटहरी, बुटवल, पोखरामा शाखा कार्यालय छन् । यी कार्यालयहरुमा १३० जना कर्मचारी कार्यारत छन् ।

दुई दशकको अवधिमा नेपालको सफ्टवेयर उद्योगले ठूलो फट्को मारेको छ । विश्वका विकसित मुलुकमा उत्पादन हुने सफ्टवेयर जस्तै नेपालका पनि विश्वस्तरका, सुरक्षित र विश्वसनीय छन् ।

नेपालमा उत्पादन भइरहरको सफ्टवेयरहरु विश्वभरका देशमा प्रयोग भइरहेको सन्तोषले बताए ।

नेपाल सफ्टवेयर उत्पादनको राम्रो हब बन्दै गएको उनको भनाइ छ ।

‘हामी सफ्टवेयरमा आत्मनिर्भर छौं,’ सन्तोष भन्छन्, ‘नेपालको कुनै पनि कम्पनीलाई चाहिने सफ्टवेयर नेपालमै उत्पादन गर्छ सकिन्छ ।’

कुनै कुनै कम्पनीले बाहिरको सफ्टवेयर प्रयाग गरिरहेको भए पनि नेपालमा ८० प्रतिशत सफ्टवेयर नेपालकै प्रयोग भइरहेको छ । आईएमएस जस्ता स्थानीय बजारका लागि सफ्टवेयर उत्पादन गर्ने कम्पनीहरु पनि धेरै छन् ।