काठमाडौं । शिखर इन्स्योरेन्सले प्रतिकित्ता १६ सय २० रुपैयाँको दरले थप सार्वजनिक निष्कासन (एफपिओ) जारी गर्ने प्रस्ताव ग¥यो । गतवर्ष ६ सय ५० रुपैयाँ प्रतिकित्ताको दरले एफपिओ जारी गरेको शिखरको एफपिओको बारेमा धितोपत्र बोर्डले निर्णय लिइसकेको छैन ।

शिखर इन्स्योरेन्स कम्पनी निर्जीवन बिमा कम्पनीमा अग्रस्थानमा छ । तर एकवर्षमै अर्को एफपिओ ल्याउने शिखरको निर्णयले धितोपत्र बोर्डलाई झस्काएको छ । यो नजिर स्थापित भएमा अर्को वर्षपनि शिखरले एफपिओ निष्कासन गर्न पाउँछ ।

अघिल्लो वर्षदेखि सेयर बजार उकालो लाग्न थालेपछि कम्पनीमा सर्वसाधारणको सेयर हिस्सा बढाउन भन्दै एफपिओ जारी गर्ने क्रम बढेको छ । यस्तै २०७२ को मौद्रिक नीति मार्फत बैंक तथा वित्तीय संस्थाको चुक्ता पुँजी कम्तिमा पनि ४ गुणाले बढाउनै पर्ने ब्यवस्थाले पनि एफपिओलाई थप प्रोत्साहन मिलेको छ ।

सय रुपैयाँ अंकित मूल्यमा प्रिमियम रकम थप गरेर जारी हुने एफपिओमा सर्वसाधारणको आकर्षण पनि छ । उदाहरणका लागि नेपाल लाइफले हालै जारी गरेको प्रतिकित्ता १४ सय २५ रुपैयाँको दरले जारी गरेको ३० लाख कित्ता एफपिओमा ५२ अर्ब रुपैयाँको आवेदन परेको छ ।

एक पटक सार्वजनिक निष्कासन (आइपिओ) जारी गरेको कम्पनीले सर्बसाधारणबाट थप रकम संकलनका लागि एफपिओ जारी गर्छन् । आइपिओ प्रतिकित्ता सय रुपैयाँ मूल्यमा जारी गर्नुपर्ने ब्यवस्था भएपनि त्यसमा प्रिमियम मूल्य थपेर एफपिओ निष्कासन गर्न सकिने व्यवस्था छ ।

एफपिओको मूल्य कसरी निर्धारण हुन्छ ?
धितोपत्र बोर्डले सेयर बजारको कारोवार भएको औसत एक सय ८० दिनको मुल्य, पुँजीकृत आम्दानी, प्रतिसेयर सम्पत्तिको खुद मूल्य र भविष्यमा प्राप्त हुने नगद प्रवाहको मुल्यलाई आधार मानेर एफपिओको मूल्य निर्धारण गर्छ । नेपाल लाइफले आफुखुसी एफपिओको मूल्य तोकेको भन्दै धितोपत्र बोर्डले स्पष्टिकरण समेत सोधेको थियो ।

संस्थापक सेयरधनीको हिस्सा ५१ प्रतिशत र सर्वसाधरणको हिस्सा ४९ प्रतिशत कायम नहुँदासम्म अहिलेको व्यवस्थाले सेयर बजारमा सूचिकृत कम्पनीलाई एफपिओ जारी गर्ने बाटो खुल्ला गरेको छ । एफपिओबाट आउने थप प्रिमियम रकम जगेडा कोषमा जाने र सो रकम लगानीकर्तालाई बोनसका रुपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ । नाफा बढाउन नसक्ने कम्पनीहरुले नाफा देखाउनको लागि मात्रै पनि एफपिओ निष्कासन गर्न खोजेको देखिन्छ ।

ब्यवस्थित बनाउने प्रयास
धितोपत्र बोर्डका प्रवक्ता निरज गिरी एफपिओ निष्कासनमा बिकृति आउन नदिनको लागि बोर्डले काम गरिरहेको बताउँछन् ।

‘लाभांश बाड्नका लागि एफपिओ निष्कासन गर्न नदिनको लागि हामीले गृहकार्य गरिरहेका छौ, एउटा कम्पनीले कति पटक एफपिओ निष्कासन गर्न पाउने भन्ने अहिले प्रष्ट ब्यवस्था छैन, हामी यसैको गृहकार्यमा छौं,’ गिरीले क्लिकमाण्डूसँग भने ।

कस्ता कम्पनी एफपिओ जारी गर्न चाहन्छन् ?
एउटै व्यवसायिक समूहको बढी होल्ड भएका सूचिकृत कम्पनीहरु एफपिओका लागि बढी आकर्षित भएका देखिन्छन् । अहिले एफपिओ निष्कासन गरेका र प्रक्रियामा रहेका कम्पनीहरुमा एउटै व्यवसायिक समूह र तीनका नातेदारको बाहुल्यता देखिन्छ । यसले एफपिओ जारी गरेपछि आउने थप प्रिमियम रकमलाई बोनसका रुपमा वितरण गर्न सकिने र यसबाट संस्थापक सेयरधनीलाई बढी फाइदा हुने गर्छ ।

बोनस खाने बाटो बन्दै एफपिओ
सेयर विश्लेषक रविन्द्र भट्टराई केही कम्पनीको लागि बोनस खाने सजिलो बाटो नै एफपिओ भएको बताउछन् ।

‘धितोपत्र बोर्डले जलविद्युत् लगायतका कम्पनीमा सर्वसाधारणको हिस्सा १० प्रतिशत मात्र हुने व्यवस्था गरेको छ, यसले ती कम्पनीलाई हरेक वर्र्ष एफपिओ ल्याउने बाटो खुला गरेको छ, यसले सर्बसाधारणबाट पैसा उठाएर कम्पनीले राम्रो पर्फमेन्स नदेखाएपनि बोनस वितरण गर्ने अबसर प्रदान गरेको छ,’ भट्टराईले क्लिकमाण्डूसँग भने ।

जलविद्युत कम्पनीलाई एफपिओ किन ?
सेयर बजार उकालो लाग्न थालेपछि कुनै व्यवसायिक योजना नभएका जलविद्युत् कम्पनीले पनि एफपिओ जारी गर्ने तयारी गरेका थिए । जलविद्युत् क्षेत्रमा राम्रो मानिएको बुटवल हाइड्रोपावरले एफपिओ निष्कासन गर्ने प्रस्ताव गरेको थियो ।

बोर्डले तत्कालको लागि जलविद्युत् कम्पनीलाई हकप्रद समेत जारी गर्न नदिने नीति लिएपछि जलविद्युत्मा खराब मानिएका अन्य कम्पनीहरु एफपिओ निष्कासनबाट पछाडी हटेका थिए । निर्माण सम्पन्न भएका जलविद्युत कम्पनीमा थप लगानी आवश्यक नदेखिए पनि यस्ता कम्पनीले किन एफपिओ जारी गर्ने प्रस्ताब गरे भन्ने शंकाको घेरामै छ ।

अब के होला एफपिओको भबिष्य
सेयर बजार उकालो लागेको समयमा एफपिओमा आकर्षण भएपनि बजार ओरालो लागेको बेला भने खरिद गर्ने वा नगर्ने अन्यौल भने लगानीकर्तालाई कायमै छ ।

शिखरले प्रतिकित्ता १६ सय २० रुपैयाँको दरले एफपिओ ल्याउने प्रस्ताव गरेको छ । तर, मंगलवारको सेयर कारोवारले शिखरको सेयर मूल्य प्रतिकित्ता १६ सयमा आएको छ । यस्तै प्रिमियर इन्स्योरेन्सले प्रतिकित्ता १ हजार ४ रुपैयाँको दरले एफपिओ निष्कासन गर्ने प्रस्ताव गरेको छ । तर, उसको सेयर मूल्य मंगलवारको कारोवारबाट प्रतिकित्ता ९ सय ६० रुपैयाँमा झरेको छ ।

साना लगानीकर्तालाई एफपिओ कत्तिको फाइदाजनक छ ?
थोरै रकम लगानी गर्नेका लागि भने एफपिओमा लगानी नगर्दा फाइदा छ । नेपाल एसबिआई बैंकले प्रतिकित्ता ९ सय ७१ रुपैयाँमा जारी गरेको एफपिओमा ५१ हजार आवेदकले सेयर पाएका थिएनन् । अहिले दोस्रो बजारमा एसबिआईको सेयर मूल्य प्रतिकित्ता एक हजार २५ रुपैयाँमा झरेको छ । एफपिओको मूल्य र सेकेन्डरी मार्केटमा पाइने सेयरको मूल्य करिब नजिक छ भने सेकेन्डरी मार्केटबाट बढी फाइदा लिन सकिने सेयर विश्लेषकहरुको भनाइ छ ।

के छ अन्तराष्ट्रिय प्रचलन ?
कस्ता कम्पनीलाई कति पटक एफपिओ जारी गर्न दिने र मूल्य तय कसरी गर्ने भन्ने विषयमा विभिन्न देशका आआफ्नै मापदण्ड छन् । यसमा सेयरधनीलाई कुन अनुपातमा प्रतिफल बाँड्ने गरिएको छ, कम्पनीको बजार पुँजीकरण कति पुगेको छ, कम्पनी संचालनमा आएको कति समय भयो, कतिबर्षदेखि कस्तो अवस्थामा कम्पनी चलेको छ भन्ने जस्ता विषयहरु पनि हेर्ने गरिन्छ ।

जस्तो भारतले कुनै पनि कम्पनीलाई उसको नेटवर्थको ५ गुणासम्म प्रिमियम मूल्य राखेर एफपिओ जारी गर्न दिन्छ । यो एउटा मापदण्ड मात्रै हो । अन्य मापदण्ड पनि पूरा गरेको भने हुनैपर्छ ।