शेयर बजारमा मौद्रिक नीतिको प्रभाव

मौद्रिक नीति भन्नाले देशको समग्र मुद्रा बजारको स्थिति र नियमक संस्था केन्द्रीय बैंक नेपाल राष्ट्र बैकले जारी गर्ने आर्थिक वर्षको कार्य योजनालाई मौद्रिक नीति भनिन्छ । मौद्रिक नीति प्रत्येक वर्षको आर्थिक मसान्त सकिनु अगावै सरकारको आर्थिक बजेटलाई सहयोग गर्ने गरी प्रकाशन हुने गर्छ । यसले मुद्राको पूर्ति माथिको नियन्त्रण गरेर मुल्य स्थातित्वमा अहम तथा महत्वपुर्ण भूूूमिका निर्वाह गर्ने गर्दछ ।

मौद्रिक नीतिको सम्रग प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्ष असर शेयर बजारमा पनि प्रभाव पार्ने गर्दछ । नेपाल राष्ट्र वैकले आर्थिक वर्ष वि.स. २०५९/६० देखि प्रत्येक वर्ष नियमति रुपमा मौद्रिक नीति तर्जुमा गरी सार्वजनिक गर्दै आएको छ ।

आजसम्मको मौद्रिक निति २०७५/०७६ १७ औँ संस्करण हो । यो वर्षको मौद्रिक नितिले मुद्रास्फितिलाई ६.५ प्रतिशत कायम राख्नु र सरकारको आर्थिक वृद्धिदर ८ प्रतिशत पु¥याउन उदेश्य रहेको छ । त्यस्तै अन्य योजनामा मुल्य स्थिरता कायम गर्नु मुलुकको शोधान्तर स्थितिलाई अनुकुल गर्नु वित्तीय प्रणालीको स्थिायित्व कायम गर्दै वित्तिय पहुँचको विस्तार गर्दै मुलु्कको आर्थिक वृद्धिलाई प्रोत्साहित गर्ने लक्ष्यहरु रहेको छन् ।

आज म यो वर्षको मौद्रिक नीतिले शेयर बजारमा कस्तो निति नियमहरु समेट्यो त्यसको प्रभाव प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्षरुपमा कस्तो रह्यो भनेर विश्लेषण गर्न चाहान्छु ।

१ मार्जिन कर्जाको व्यवस्थामाः

यो वर्षको मौद्रिक नीतिमा केन्द्रिय बैंकले मौद्रिक नीतिमा केही सुधारउन्मुख साथ साथै लगानीकर्ताहरुलाई मार्जिन कलको राहत मिलेको मान्नुपर्छ । हालै अर्थमन्त्रालयको संयोजनमा बसेको कार्य समितिले सुभाव संकलन गरी मार्जिन कर्जाको लिमिटेड ५० प्रतिशत बढाएर अहिले ६५ प्रतिशत पुयाएको छ ।

यसको साथसाथै मार्जिन प्रकृतिको कर्जाको कर्जामा संरक्षणका लागि राखिएको शेयर कर्जा बजारमा २० प्रतिशत मुल्य घटेको अवस्थामा बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुले मार्जिन कल वाह्य नपार्न व्यवस्था मौद्रिक नितिले समावेश गरेको छ । यो एउटा सकारात्मक पक्ष मान्नु पर्दछ । केही मात्रामा भएपनि मार्जिक कल कम हुने सम्भावना लगानीकर्ताले महसुस गरेका छन् ।

२, स्प्रेडदर

यो वर्षको मौद्रिक नितिमा बैंक तथा वित्तीय संस्थालाई निक्षेप तथा कर्जाको अन्तर ४.५ प्रतिशत झारियो । यो स्प्रेडदर आर्थिक वर्षको मसान्तसम्म पु¥याउनुपर्ने समय अवधि राष्ट्र बैंकले जारी गरेछ । गत वर्षको मौद्रिक नीतिमा वाणिज्य बैंकको स्पे्रडदर ५ प्रतिशत कायम गरिएको थियो ।

जसले गर्दा धेरै लामो समय अवधिसम्म तरलता अभाव भइरहेको अवस्थामा स्प्रेडदर कम गर्ने योजना मौद्रिक नितिमा आएपछि त्यसको प्रत्यक्ष प्रभाव वजारमा देखियो करिब झण्डै ४२ देखि ४३ अर्ब जतिको मार्केटमा तरलता थपियो जसले गर्दा बैंक तथा वित्तिय संस्थाहरुलाई केही समयको लागि तरलताको समस्या सहज भयो । र, कर्जा प्रवाह गर्न थाले । यसले गर्दा बैंकहरुले व्याज बढाउनुपर्ने अवस्थाको सिर्जना कम भयो शेयर बजारमा गिरावट हुनुमा केही सुधार आयो । त्यो एउटा मौद्रिक नीतिको सकारात्मक पक्ष हो ।

३ वाह्य ऋण लिएर लगानी गर्न पाउने सुविधाः

यो वर्षको मौद्रिक नीतिले वाणिज्य बैंक तथा वित्तिय सस्थाहरुलाई आफ्नो प्राथमिक पुँजीको ५० प्रतिशत सम्मको परिवत्र्य मुद्रामा वाह्य ऋण परिचालनमा गर्न पाउने व्यवस्था गरिदियो । यसमा पनि मौद्रिक नीतिले भारतीय मुद्रामा समेत आफ्नो ५० प्रशित प्राथमिक पुँजीको ऋण लिन पाउने खुकुलो व्यवस्था ल्याइदियो ।

मार्केटमा तरलताको अभाव सिर्जना भएको अवस्थामा बाहिर मुलुक बाहिरबाट पैसा ल्याई ऋण प्रवाह गरी लगानी गर्ने बाटो खुला भयो । हाल आएर कार्ययोजना लागु हुने क्रम छ हालै मात्र एनएमबि बैंकले विदेशबाट ऋण ल्याइसकेको छ । यो सुविधा पहिला बैंकहरुलाई दिएपनि हाल आएर लघुवित्तहरुलाई पनि ल्याउन पाउने राष्ट्र बैककले व्यवस्था गरिएको छ । यो सकारात्मक पक्ष हो । समग्रमा नेपालको अर्थतन्त्रको लागि शेयर बजारको लागि र भविष्यमा राम्रो प्रभाव पर्नेछ ।

४ बैंकलाई ब्रोकर लाइन्सेन्स

यो वर्षको मौद्रिक नीतिले धेरै वर्षदेखि माग गर्दै आएका लगानीकर्ताहरुको माग सम्बोधन गर्यो । राष्ट्र बैंकले हालैमात्र बैंकले सहायक कम्पनी खोलेर शेयर ब्रोकरको काम गर्न पाउने व्यवस्था गर्यो । अब बैंकहरुले पनि शेयर ब्रोकरको काम गर्छन् । जसले गर्दा लामो समय अवधिसम्म ब्रोकरको एकाधिकार तोडिएको छ । यसले गर्दा समग्र शेयर बजारको पहुँच साथसाथै कार्य क्षेत्र विस्तार बढ्नेछ ।

सिमित काठमाडौमा केन्द्रित शेयर बजार छिट्टै विकेन्द्रित भई देशको सबै प्रदेशमा लगानीकर्ताहरु आवद्ध हुन सक्नेछन् । आधा दर्जनभन्दा बढी बैंकले ब्रोकरको कारोबार गर्नका लागि अनुमति माग्दै राष्ट्र बैंकमा आवेदन दिएका छन् ।

५, बिग मर्जर

यो वर्ष मौद्रिक नीतिमा बिग मर्जर लाई नै मुख्य प्राथमिकता दिएको छ । यदि कुनै बैंक वित्तीय संस्था मर्र्जरमा जान्न चाहान्छन् भने राष्ट्र बैकले मध्यस्तकर्ताको भुमिका खेल्नेछ । बाध्यताकारी चाहिँ छैन । यदि दुबै संस्थाको सहमतिमा मर्जरमा जान इच्छुक भएको अवस्थामा राष्ट्र बैंककले पहल गरिदिने बाटो खुल्ला राखी सहमति गरेर अगाडि बढ्ने जनाएको छ ।

जसरी २०७३/०७४ को मौद्रिक नीतिमा प्रत्येक बैंक तथा वित्तीय संस्थालाई दुई वर्षको अवधि दिएर पुँजी वृद्धि गर्नुपर्ने वाध्यता नियम लागु गरियो । आज आएर सबै बैक तथा वित्तीय संस्थाहरुले तोकिएको पुँजी पुर्याइसकेका छन् । यो सकारात्मक पक्ष थियो । किनभने ठुल्ठुला राष्ट्रिय गौरव योजना जस्तै, जलविद्युत योजना धेरै पुँजी आवश्यकता पर्दछ ।

विदेशी बैंकहरुसँग प्रतिस्पर्धा गर्नको लागि पुँजी वृद्धि गर्नुपर्ने थियो । भविष्यमा आउने मौद्रिक नीतिले बैंक तथा वित्तिय संस्थाहरुको संख्या घटाउनुपर्ने हुन्छ । हाम्रो जस्तो सानो अर्थतन्त्रमा २८ वटा वाणिज्य बैंक आवश्यक पर्दैन ।

बैंक तथा वित्तीय संस्था धेरै हुँदा तरलता अभाव हुनु व्याजदर बढ्दै गएको छ । यसले सेयर बजारलाई राम्रो प्रभाव पार्दैन । हाल बैंक तथा वित्तीय बजारको करिव ८५ प्रतिशत सेयर छ, यदि बैंकमा तरलता बढ्दै जाँदा त्यसको प्रत्यक्ष असर सेयर बजारमा देखिन्छ ।

६ अनलाइन प्रविधि

सेयर बजारमा लगानीकर्ताले आफुले किनबेच गर्न चाहेको कम्पनी अब अनलाइन प्रविधिद्धारा गर्न पाउनुहुनेछ । यो नेपालको सेयर बजारमा नौलो प्रविधि हो । अव स्वदेश तथा विदेशमा बसेका लगानीकर्ताले आफ्नो हात हातमा भएको मोवाइल, ल्यापटपमार्फत् चाहेको कम्पनीको सेयर किन्न तथा बेच्न सक्छन् । यो पनि नेपाली शेयर वजारको लागि सकारात्मक पक्ष हो ।

(लेखक पन्थी शेयर बजारका लगानीकर्ता तथा एमबिएका विद्यार्थी हुन् । )