प्रविधिको माध्यमबाट घरमा राति गर्दै अर्बौं रुपैयाँ कमाइरहेका युवाहरुले रातिको समयमा फुड डेलिभरी गर्ने व्यवसायमा अवसर सिर्जना गरिरहेका छन् ।

काठमाडौं । गत मङ्सिर १३ गते कीर्तिपुरमा आयोजित चुनावी सभामा नेपाली कांग्रेसका महामन्त्री गगनकुमार थापाले नेपालमै बसेर महिनाको ३/४ लाख कमाउन सक्ने भाषण दिए ।

थापाले प्रविधिको सदुपयोग गर्दै नेपालमै बसेर आकर्षक तलब सुविधा आर्जन गर्न सकिने धारणा चुनावी सभामा राखेका थिए । उक्त भाषणपछि विशेषगरी राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी सम्बद्ध व्यक्तिहरुले थापाविरुद्ध सामूहिक ‘जिहाद’ छेड्ने काम गरे । रास्वपाका केन्द्रीय सदस्यहरू र पदाधिकारीले थापालाई ट्रोल गर्दै महिनाको ३-४ लाख रुपैयाँ कमाउन कीर्तिपुरको डाँडामा जाउँ भन्ने प्रकृतिका पोस्ट र भिडियो गर्न भ्याए । जुन सामाजिक सञ्जालमा ट्रेन्डमा पर्यो ।

थापाले भाषण गरेको कीर्तिपुर नगरपालिकाको मेयरमा नेपाली कांग्रेसका उम्मेदवार कृष्णमान डंगोल विजयी भइसकेका छन् । थापाको भाषणलाई लिएर चुनावअघि डंगोल लक्षित बिरोधले सफलता हासिल गर्न सकेन ।

के साँच्चै नेपालमा महिनाको ३/४ लाख कमाउने गरी अवसर सिर्जना गर्न सकिन्छ ? भन्ने प्रश्न यतिबेला उठिरहेको छ ।

पछिल्लो ६/७ वर्षदेखि नेपालमा सफ्टवेयर कम्पनीमा काम गरिरहेका प्रमोद राई आइटीको ज्ञान भएका युवाहरूले नेपालमा महिनाको लाखौं कमाइरहेको बताउँछन् ।

‘नेपालमा लाखौं कमाउन सक्छन् वा सक्दैनन् भन्ने बहस गर्नु जरुरी नै छैन,’ हाल सेडार गेटका प्रबन्धक रहेका राईले क्लिकमान्डुसँग भने, ‘सबैले त भन्न मिल्दैन, आईटीको राम्रो ज्ञान भएका युवाहरुले अहिले नै लाखौं तलब थापिरहेका छन् सरकारले प्रविधिको क्षेत्रमा काम गर्न सहज हुने वातावरण बनायो र कानुनी स्थिरताको सुनिश्चितता गर्न सक्यो भने थप युवाहरुले लाखौं कमाउन सक्छन् ।’

पछिल्लो समय संसारभर रिमोटबाट काम गर्ने क्रम बढेको भन्दै नेपाल पनि रिमोट काम गर्न उपयुक्त भएको उनको तर्क छ।

गगन थापाले प्रविधिको माध्यमबाट युवाहरुले लाखौं कमाउन सक्छन् भन्दै सार्वजनिक अभिव्यक्ति दिएको पहिलोपटक होइन । थापाले संसददेखि केन्द्रीय समितिमा समेत प्रविधिलाई मूलधारमा ल्याउनुपर्ने र प्रविधिका माध्यमबाट रोजगार दिनुपर्ने विषय उठाउँदै आएका छन् ।

गत वर्ष साउन २ देखि १० गतेसम्म बसेको केन्द्रीय समितिको बैठकमा नेपाली कांग्रेसका महामन्त्री थापाले अन्तर्राष्ट्रिय युवा दिवसको अवसर पारेर ‘पोलिसी ह्याकाथन’ कार्यक्रम आयोजना गर्ने प्रस्ताव पेश गरेका थिए । केन्द्रीय समितिले थापाको प्रस्ताव अनुमोदन गरेसँगै गतवर्ष साउन २७ गते प्रविधिका माध्यमबाट रोजगारी सिर्जना गराउन सकिने प्रस्तावहरू आह्वान गरिएको थियो ।

यस्तै महामन्त्री थापाकै प्रस्तावमा कांग्रेसले गिग अर्थतन्त्रका माध्यमबाट रोजगारीका अवसर सिर्जना गराउन कस्ता नीतिगत सुधार गर्ने भन्ने विषयमा छलफल समेत चलाएको थियो।

नेपालमा अन्य राजनीतिक दलहरूले त्यसअघि गिग इकोनोमीको विषयमा छलफल चलाएका थिएनन् । राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीले २०८० असोज २९ गते मात्रै प्रविधिका विषयमा नीतिमन्थन कार्यक्रम आयोजना गरेको थियो।

गतवर्ष नेपाल आर्थिक पत्रकार समाजले सार्वजनिक गरेको अर्थनीति जर्नलमा समेत थापाले गिग इकोनोमीलाई जोड दिनुपर्ने विषय उठाएका थिए। प्रविधिका माध्यमबाट युवालाई रोजगार दिन सकिने त्यसका लागि नीतिगत र कानुनी सुधार गर्दै प्रशासनिक सहजता कायम गर्नुपर्ने थापाको जोड थियो । २०७९ साल जेठमा प्रतिनिधि सभाको बैठकमा समेत थापाले गिग अर्थतन्त्रका माध्यमबाट गुणस्तरीय रोजगार सिर्जना हुन सक्ने विषय उठाएका थिए।

प्रविधि उद्योग सघायको फुड डेलिभरी व्यवसाय

नेपालमा पछिल्लो समय प्रविधिका माध्यमबाट काम गर्ने युवाहरूको सङ्ख्या उच्च दरमा बढीरहेको यस क्षेत्रका जानकारहरु बताउँछन् । रातिको समयमा काम गर्ने युवाको संख्या बढ्दा राति खाना आपूर्ति गर्ने कम्पनीहरु समेत बढिरहेका छन् । बेलुका ७ बजे खाना खाएर काममा बस्ने युवाहरू राति भोकाउने गर्छन् । जसले गर्दा रातको समयमा खाना आपूर्ति गर्ने कम्पनीहरूको लागि राम्रो बजार सिर्जना हुँदै गयो । पछिल्लो समय कयौं कम्पनीहरुले बेलुका ७ बजेदेखि बिहान ३ बजेसम्म खाना आपुर्ति गर्ने काम गर्ने गरेका छन् ।

रातिको काम बढ्दा प्रविधिमा आधारित युवाले मात्र होइन, फुड डेलिभरी गर्ने, खाना पकाउने, खाना पकाएको भाडा धुने लगायत व्यक्तिले पनि रोजगारीका अवसर प्राप्त गरिरहेका छन् ।

भोक लाग्यो डटकमले आफ्नो परिचयमा मध्यरातमा काठमाडौँ उपत्यकामा खाना आपूर्ति गर्ने कम्पनी भएको उल्लेख गरेको छ। यस्तै, नोभा डेलिभरी समेत राति ९ बजेबाट आफ्नो सेवा सुरु गर्छ । भोकमाण्डु खाना र ड्रिङ्क डेलिभरी कम्पनीले पनि राति फुड डेलिभरी सेवा दिन्छन् । यस बाहेक खानपिन डटकम, हंगर इन्ड, भोजमान्डु, डब्लुएल फुड जस्ता कम्पनीले राति खाना आपूर्ति गर्ने गर्छन् । हंगर इन्डका प्रतिनिधिहरु रातिको समयमा फुड अडर गर्नेमा युवाहरुको संख्या धेरै भएको बताउँछन् ।

यसबाहेक पछिल्लो समय फुडमान्डु, भोज डिलमा समेत राति खुल्ने रेष्टुरेन्टको संख्या बढ्न थालेको छ ।

नेपाल एसोसियसन फर सफ्टवेर एण्ड आइटी सर्भिस कम्पनीका अधिकारीहरु पछिल्लो समय प्रविधिमार्फत नेपालबाट काम गर्दै महिनामा लाखौं रुपैयाँ कमाउनेको संख्या ६०/७० हजार भन्दा बढी भएको बताउँछन् ।

‘सामान्य सिप भएका व्यक्तिहरुले समेत महिनामा ६०/७० हजार रुपैयाँ कमाउने गर्छन्,’ संस्थाका अधिकारीहरु भने, ‘नेपालमा सफ्टवेयरसँग डेटा सेन्टर निर्माण पनि ठूलो सम्भावना भएको क्षेत्र हो । यसमा सरकारले सहजीकरण गर्यो भने ठूला अवसर प्राप्त हुन्छ ।’

राजस्व अनुसन्धान विभागले मूल्य अभिवृद्धि कर छली गरेको आरोपमा गत चैत १८ गते कोटीभिटीविरुद्ध मुद्दा दायर गरेपछि नेपालमा नयाँ कम्पनी खुल्ने क्रम रोकिएको संस्थाका अधिकारीहरु बताउँछन् ।

आन्तरिक राजस्व विभागले निर्यातमा मूल्य अभिवृद्धि कर नलाग्ने भन्दै निरन्तर कर चुक्ता प्रमाणपत्र दिएको अवस्थामा राजस्व अनुसन्धान विभागले राजस्व चुहावट गरेको कसुरमा मुद्दा दायर गरेपछि नेपालमा नयाँ कम्पनी खुल्ने क्रम रोकिएको संस्थाका अधिकारीहरु बताउँछन् ।

‘अहिले नेपालमा कम्पनी नखोले पनि विदेशबाट नेपालमा काम दिने क्रम बढेको छ,’ संस्थाका अधिकारीहरु भन्छन्, ‘सरकारले सहजीकरण गरेको अवस्थामा नेपालमा आईटीमा नयाँ कम्पनी खुल्नेदेखि रिमोटबाट पनि थप काम गर्ने अवसर सिर्जना हुन सक्छ । त्यसैले किर्तिपुरमा गगन थापाले दिनु भएको भाषणमा केही गल्ति देख्दैन्। त्यसको आलोचना गर्ने साथीहरुले नेपालमा प्रविधिको सम्भावना नबुझ्नु भएको होला ।’

संसारभरका कम्पनीहरूले नेपाली युवाहरूलाई प्रोजेक्टको आधारमा काम दिन थालेका छन् । वेब डेभलपमेन्ट, ग्राफिक्स डिजाइन, कन्टेन्ट क्रिएसन, र डिजिटल मार्केटिङजस्ता क्षेत्रमा नेपाली फ्रिलान्सरहरूको माग बढिरहेको जानकारु बताउँछन् ।

नेपालमा डेटा सेन्टर र क्लाउड सर्भिसजस्ता क्षेत्रमा ठूलो सम्भावना रहेको उनीहरुको भनाइ छ । डाटा सेन्टर निर्माणमा नेपालले सम्भावना देखाएको छ । नेपालको भौगोलिक अवस्थिति र सस्तो जनशक्तिले प्रविधिको ठूलो सम्भावना देखाएको हो ।

सरकारको सहजीकरण भएमा, नेपालले दक्षिण एशियाको डेटा सेन्टरको हब बन्ने अवसर पाउन सक्छ सरोकारवालाको तर्क छ। यस क्षेत्रले रोजगार मात्र होइन, देशको आयात-निर्यात व्यापार घाटा कम गर्न पनि योगदान गर्न सक्ने सम्भावना छ ।

अमेरिकी श्रम बजारमा गिग कामदारहरूले अनलाइन र फिजिकल सेवा प्रदान गरेर वार्षिक अरबौं डलरको कारोबार गर्छन् । गिग कामदारहरूको हिस्सा करिब ३६ प्रतिशत पुगेको छ भने भारतको गिग अर्थतन्त्रमा लगभग १ करोड ५० लाखले काम गर्छन् ।

चीनमा समेत गिग क्षेत्रमा काम गर्नेको संख्या ७ करोड ७० लाख पुगेको छ । युकेको श्रम बजारमा गिग कामदारहरूको हिस्सा झन्डै १५ प्रतिशत पुगेको छ । गिग अर्थतन्त्रले संसारभरका युवाहरूलाई स्वतन्त्र रूपमा काम गर्ने अवसरमात्र दिएको छैन, ठूला कम्पनीहरूलाई पनि व्यवसायिक लागत घटाउन सहयोग गरेको छ। सरकारले प्रविधिमा लगानी गर्दै सही नीतिगत सुधार ल्याएमा, नेपाल पनि गिग अर्थतन्त्रको ग्लोबल केन्द्र बन्ने दिशामा अघि बढ्न उच्च सम्भावना छ ।