बैंकहरुको सम्पत्तिमा प्रतिफल ४.८५ % ले घट्यो, बैंकर भन्छन्- आगामी वर्ष केही बैंकको प्रतिफल शुन्य हुन्छ

काठमाडौं । कोरोना महामारीको असरका कारण बैंकका लगानीकर्ताको प्रतिफल घटेको छ । अघिल्लो आर्थिक वर्षको तुलनामा गत आवमा बैंकहरुको रिटर्न अफ इक्विटी (आरओई) ४.८५ ले घटेको तथ्यांकले देखाएको छ ।

आरओई सेयरधनीले बैंकमा गरेको कुल लगानीको प्रतिफल हो । जसमा लगानीकर्ताको लगानीमा पुँजीसँगै रिजर्भ र पेड अफ क्यापिटल समेत समावेश गरिएको हुन्छ ।

अघिल्लो आवमा सञ्चालनमा रहेका २८ वाणिज्य बैंकको औसतमा आरओई १७.३८ प्रतिशत थियो । जुन गत आवको असार मसान्तमा ४.८५ प्रतिशतले घटेर १२.५३ प्रतिशतमा सीमित भएको छ ।

गत आवको असार मसान्तसम्म २७ वाणिज्य बैंकको आरओई १२.५३ प्रतिशत छ । यसरी हेर्दा बैंकहरुमा औसतमा एक जना लगानीकर्ताले कुनै एक वाणिज्य बैंकमा १०० रुपैयाँ लगानी गर्दा गत आवको नाफाबाट १२ रुपैयाँ ५३ पैसा लगानीको प्रतिफल पाउँछ । जुन अघिल्लो आवमा १०० रुपैयाँ लगानी वापत १७ रुपैयाँ ३८ पैसा थियो ।

ग्लोवल आइएमई बैंक र जनता बैंक नेपाल गत वर्षको कात्तिकमा मर्जर भएका थियो । तत्पश्चात नेपालमा वाणिज्य बैंकहरुका संख्या २७ सीमित भएको छ ।

अघिल्लो आवको तुलनामा सेञ्चुरी बैंकबाहेक सबै वाणिज्य बैंकहरुको आरओई ०.४९ प्रतिशतदेखि ८.७० प्रतिशतसम्म घटेको छ । सेञ्चुरी बैंकले भने अघिल्लो आवमा ९.२२ प्रतिशत रहेको आरओइमा ०.०४ प्रतिशत थप गरी ९.२९ प्रतिशत कायम गरेको हो ।

सञ्चालनमा रहेका सबै वाणिज्य बैंकको चुक्ता पुँजी ८ अर्ब रुपैयाँमाथि छ । ८ अर्ब रुपैयाँ चुक्ता पुँजी भएको वाणिज्य बैंकको २ अर्ब रुपैयाँ रिजर्भमा हुँदा त्यसको कुल पुँजी १० अर्बको हुन्छ । यदी उक्त बैकले २ अर्ब रुपैयाँ नाफा कमाएमा त्यसको रटर्न अफ इक्विटी २ भाग १० गर्दा २० प्रतिशत बैंकको रिटर्न अफ इक्विटी हुन्छ ।

सामान्यतयाः कुनैपनि बैंक तथा वित्तीय संस्थामा लगानी गर्ने लगानीकर्ताले त्यसको प्रतिफल १५ देखि २० प्रतिशतसम्म पाउने अपेक्षामा लगानी गरेका हुन्छन् भने सोही रेसीयोमा आरओई भएको बैंकलाई राम्रो आम्दानी भएको मानिन्छ ।

तर गत आवको असार मसान्तसम्म १९ वटा वाणिज्य बैंकहरुको आरओई १५ प्रतिशतभन्दा कम छ । जबकी अघिल्लो आवको सोही अवधिमा १८ वटा वाणिज्य बैंकको आरओई १५ प्रतिशतभन्दा बढी थियो ।

चैतदेखि लागू भएको लकडाउनमा बैंक तथा वित्तीय संस्था पूर्णरुपमा बन्द थिएनन् । सोही कारण अन्य क्षेत्रको तुलनात्मकरुपमा बैंकिङ क्षेत्रले नाफामा कम क्षति बेहोरेको वित्तीय विवरणले देखाउँछ ।

अघिल्लो आवको तुलनामा हेर्दा बैंकहरुको बैंकले खुद नाफा समेत १६.९४ प्रतिशतले घटेको देखिन्छ । अघिल्लो आवको वाणिज्य बैंकहरुले ६४ अर्ब ४० करोड रुपैयाँ खुद नाफा कमाएका थिए तर गत आवको सोही अवधिमा बैंकहरुको ११ अर्ब ८ करोड रुपैयाँले घटेर ५४ अर्ब ३१ करोड रुपैयाँमा सीमित भएको छ ।

बैंकको नाफा घट्दा सम्पत्तिमाथिको प्रतिफल आरओईमा पनि असर परेको हो । बैंकहरुको नाफा अर्बौमा देखिए पनि उनीहरुले आफूले कति लगानी गरेर कति नाफा कमाए भनेर हेर्ने सूचक नै आरओई हो ।

असोजसम्मको आम्दानीबाट लाभांश

नेपाल राष्ट्र बैंकले असार मसान्त उठ्न नसकेको साँवा ब्याज असोज मसान्तसम्म उठाउने समय बैंकहरुलाई दिएको छ । सो समयभित्र उठेको पैसालाई पनि बैंकहरुले गत वर्षकै आम्दानीमा राख्ने पाउने व्यवस्था गरिएको छ ।

सो व्यवस्थाका कारण बैंकहरुले अहिले प्रकाशन गरेको वित्तीय विवरणअनुसार भन्दा सोही अवधिको विवरणमा आधारित भएर लगानीकर्तालाई लाभांश दिनुपर्ने लगानीकर्ताहरुको बुझाइ छ ।

असार मसान्तसम्म अर्बौको साँवा ब्याज बैंकहरुले उठाउन नसकेका अहिले बिस्तारै उठिरहेको हुँदा सो बराबरको लाभांश लगानीकर्ताले पाउनुपर्ने नेपाल इन्भेस्टमेन्ट फोरमका अध्यक्ष छोटेलाल रौनियारले बताए ।

‘अहिले चौथो त्रैमासको लेखा परीक्षण नगरिएको वित्तीय विवरण प्रकाशित गरेका हुन्, यस अवधिमा बैंकहरुले अर्बौ उठाउन सकेको थिएनन्,’ उनले क्लिकमाण्डूसँग भने, ‘राष्ट्र बैंकले नै सो रकम असोज मसान्तसम्म उठाउन समय दिएको छ भने लगानीकर्ताले पनि सोही अवधिसम्म उठेको आम्दानीको आधारमा लाभांश पाउनु पर्छ ।’

विगतका वर्षमा साउन १५ गतेसम्म उठेको आम्दानीबाट लाभांश दिने प्रचलन रहेकोमा अहिले त्यसलाई असोज मसान्तसम्म बनाउन राष्ट्र बैंकसँग आग्रह गरिएको फोरमका अध्यक्ष रौनियारले जानकारी दिए ।

आरओई घट्दा बैंकको सेयरमा आकर्षण घट्ने

बैंकहरुले कमाएको नाफाको आधारमा सेयरधनीलाई बाढ्ने लाभांश कति पर्छ भन्ने आरओईले फरक पार्दछ । अहिले अधिकांश बैंकहरुको आरओई अघिल्लो आवकोे तुलनामा घटेको छ । जसको कारणले बैंकहरुमा सेयरधनीहरुले गरेको लगानीको प्रतिफल घट्नुको साथै बैंकको सेयरमा आकर्षण घट्न सक्ने नेपाल बैंकर्स संघका अध्यक्ष भुवन दाहालले बताए ।

‘सेयर लगानीकर्ताले राम्रो रिटर्न नै खोज्ने हुदाँ आरओई घटेको बैंकले गत आवको नाफाबाट लगानीकर्तालाई धेरै प्रतिफल दिन सक्दैनन्,’ संघका अध्यक्ष दाहालले भने, ‘अगामी दिनमा केही बैंकको नाफा घटेर आरओई शुन्य समेत हुनसक्ने सम्भावना देखिन्छ, जसकारण बैंकहरुमा लगानीकर्ताकोे सेयरमा आकर्षण घट्छ ।’

विश्व स्वास्थ्य संगठनले कोरोना भाइरसको भ्याक्सिन बनाउन अझै २ वर्ष लाग्ने भनेको छ । साथै कोरोनाको असर अझै कहिलेसम्म रहन्छ भन्ने यकिन नहँदा यसले अझै अगामी दिनमा सम्पूर्ण अर्थतन्त्रका साथै बैंकिङ क्षेत्रमा असर गर्दा लगानीको प्रतिफल घट्ने उनको तर्क छ ।

‘बैंकहरुले अहिले प्रकाशन गरको वित्तीय विवरण लेखा परीक्षण नगरिएका हुन, लेखा परीक्षणपछि अझ आरओई औषतमा १० प्रतिशत पुग्छ सक्छ,’ अध्यक्ष दाहालले भने, ‘कम आम्दानी भएपछि लगानीकर्तालाई लगानी गर्न इच्छा हुँदैन भने कर्मचारीको समेत बोनस र तलब समेत घट्न सक्छ ।’

आगामी दिनमा बैंकहरुले दिने आधुनिक प्रविधिका ग्राहक सेवामा समेत प्रभाव पर्न सक्ने उनको भनाइ छ ।

अहिले बैंकहरुको खुद आम्दानी, ब्याज आम्दानी, सञ्चालन आम्दानी, वितरण योग्य नाफा समेत घटको छ । राष्ट्र बैंकले कोरोना भाइसरले अर्थतन्त्रमा पारेको असर न्यून गर्न बैंकहरुबाट प्रावहित कर्जाको साँवा ब्याज भुक्तानीको समयावधि थप गरेको छ । कर्जाको किस्ता ब्याज समयमा नै भुक्तानी नआएमा बैंकहरुले त्यस्तो कर्जालाई असल कर्जाबाट वाच लिटमा राखी प्रोभिजन गर्नुपर्ने हुन्छ । वाच लिटमा राखिएका कर्जामा प्रोभिजन गरिएपछि सो कर्जा खराब कर्जामा वर्गीकृत हुन्छ ।

बैंकहरुमा खराब कर्जा बढेपछि त्यसमा प्रोभिजन समेत बढी गर्नुपर्ने हुन्छ । त्यसकारणले आगामी दिनमा बैंकहरुको आरओई अझै घढ्ने हुँदा बैंकमा लगानी गर्नेहरु त्यहाँबाट बिमुख हुने एक लगानीकर्ताले बताए ।

‘अर्को वर्षबाट बैंकहरु घाटामा समेत जान सक्छन्, यसले सबैभन्दा बढी लगानीकर्तालाई मार पर्छ,’ उनले भने, ‘अहिले नै केही बैंकहरुको आरओई ६/७ प्रतिशतभन्दा थोरै छ, बैंकको मुद्दतिमा नै पैसा जम्मा गर्ने हो भन्दा धेरै त ब्याज पाइन्छ ।’

बैंकहरुले लगानीकर्तालाई लाभांश समेत वितरण गर्ने क्षमता हरेक बर्ष घट्दै जाँदा यसअघि नै बैंकका ठूला लगानीकर्ताले समेत अन्य क्षेत्रमा लगानी गर्न थालेका र अगामि दिनमा यस्तो प्रविति अझै बढ्ने उनले बताए ।

‘पहिला २ अर्बको पुँजी भएका बैंकहरुले ३०/३५ प्रतिशतसम्म लाभांश वितरण गर्दर्थ, तर अहिले पुँजी बढेर सबैको ८ अर्ब माथि पुगेको छ तर लाभांश दिने क्षमता केही बैंक ५ प्रतिशत तल छ,’ लगानीकर्ताले थपे, ‘अहिले यो क्षेत्र/त्यो क्षेत्र भनेर सेयर लगानी गर्नुभन्दा संस्थाको आरओई कति छ ? त्यो हेरेर लगानी गर्न उचित हुन्छ ।’

बैंक बाहेक अन्य क्षेत्रका संस्थामा लगानी गर्दा त्यसको प्रतिफल सामान्यतयाः २० प्रतिशतभन्दा बढी नै पाइने हुँदा आगामी दिनमा बैंकको लगानी अन्यत्र बिकेन्द्रित हुनसक्ने ती लगानीकर्ताको भनाइ छ ।

२६ वाणिज्य बैंकको आरओइ घट्यो, ९ बैंकको १५ प्रतिशतभन्दा थोरै

बैंकहरुले सार्वजनिक गरेको गत आर्थिक वर्षको वित्तीय विवरणअनुसार अघिल्लो आवको तुलनामा सेञ्चुरीबाहेक सबै बैंकको आरओइ घटेको छ । जसका सबैभन्दा बढी ग्लोवल आइएमई बैंकको ८.७० प्रतिशतले र सबैभन्दा थोरै नेपाल बैंकको ०.४९ प्रतिशतले घटेको छ ।

यसैगरी समीक्षा अवधिमा सञ्चालनमा रहेको २७ वाणिज्य बैंकहरु मध्ये सबैभन्दा धेरै आरओई सरकारी स्वामित्वको बैंक राष्ट्रिय वाणिज्य बैंकको २३.४४ प्रतिशत छ । जुन अघिल्लो आवको तुलनामा ५.८१ प्रतिशत थोरै हो । बैंकको अघिल्लो आवमा बैंकको आरओई २९.२५ प्रतिशत थियो ।

साथै निजी क्षेत्र तर्फको वाणिज्य बैंकहरुमा एनआईसी एशिया बैंकको आरओई राष्ट्रिय वाणिज्यपछि धेरै छ । सो अवधिमा बैंकको आरओई २२.१२ प्रतिशत छ । जुन अघिल्लो आवको तुलनामा ३.५१ प्रतिशत कम हो । अघिल्लो आवको सोही अवधिमा बैंकको आरओई २५.६३ प्रतिशत थियो ।

गत आवमा सबैभन्दा थोरै आरओई सिभिल बैंकको ४.७५ प्रतिशत छ । अघिल्लो आवमा बैंकको आरओई ८.०२ प्रतिशत थियो ।

यस्तै, गत आवको असार मसन्तसम्म ६ वटा वाणिज्य बैंकको आरओई २० प्रतिशतभन्दा थोरै र १५ प्रतिशत भन्दा धेरै छ । जसमा हिमालयन १६.९५ प्रतिशत, नबिल १६.०४ प्रतिशत, एभरेष्ट १५.५१ प्रतिशत, सानिमा १५.४२ प्रतिशत, स्टाण्डर्ट चाटर्ड १५.१२ प्रतिशत र सिद्धार्थ बैंक १५.०७ प्रतिशत छ । बाँकी ११ वटा वाणिज्य बैंकको आरओई १५ प्रतिशत भन्दाकम र १० प्रतितभन्दा धेरै र ९ वटा वाणिज्य बैंकको आरओई १० प्रतिशतभन्दा कम छ ।

कुन बैंकको कतिले घट्यो ?

कोरोना भाइरसको रोकथाम तथा नियन्त्रणमा सरकारले गत चैत ११ बाट साउन ६ गतेसम्म लकडाउन गरेको थियो । लकडाउनको समयमा बैंकिङ सेवा अत्यावश्यक सेवा अन्तगर्त रहेर सूचारु नै भए पनि पूर्णरुपमा व्यवसाय भने गर्न पाएका थिएनन् । आंशिकरुपमा शाखा कार्यालय खोलेर कारोबार गर्दा बैंकहरुको १.७४ प्रतिशतले घटेको छ ।

सञ्चालनमा रहेका २७ वणिज्य बैंकको २०७६ चैत मसान्त सम्ममा औसतमा १४.२७ प्रतिशत थियो । जुन ३ महिनाको अवधि अर्थात् २०७७ असार मसान्तमा १.७४ ले घटेर १२.५३ प्रतिशतमा सीमित भएको हो ।

लकडाउनको ३ महिनामा ६ वटा बैंकको आरओई बढेको छ भने २१ वटा वाणिज्य बैंकको आरओई ०.२५ प्रतिशतदेखि ६.३० प्रतिशतसम्म घटेको छ । जसमा सबैभन्दा बढी मेगा बैंककोे घटेको छ । गत चैत मसान्तसम्म बैंकको आरओई १५.७५ प्रतिशत थियो । ३ महिनाको अवधिमा नै बैंकको आरओई ६.३० प्रतिशतले घटेर ९.४५ प्रतिशतमा सीमित भएको हो ।

सो अवधिमा राष्ट्रिय वाणिज्य बैंकको ३.८७ प्रतिशत, कृषि विकास बैंकको ३.३४ प्रतिशत, बैंक अफ काठमाण्डूको २.४० प्रतिशत र सिद्धार्थ बैंकको २.०१ प्रतिशतले आरओई बढेको छ । साथै सनराइज बैंकले ०.९१ प्रतिशत र लक्ष्मी बैंकले ०.११ प्रतिशतले लकडाउनको ३ महिना अर्थात गत आवको चैत मसान्तको तुलनामा असार मसान्तमा आरओई बढाएका हुन् ।