काठमाडौं । सामाजिक सञ्जाल फेसबुलमा लाखभन्दा बढी सदस्य रहेका केही ग्रुपहरु छन् ।
सेयर मार्केट (बुलिस समूह), नेपाल सेयर मार्केट, बैंकर्स ग्रुप नेपाल, सेयर बजार कुराकानी, मेरो सेयर नेपाल (नेपाल सेयर मार्केट आईपीओ न्युज ग्रुप), सेयर बजार न्युज, नेपाल अनलाइन सेयर मार्केट, सेयर बजार जानकारी नेपाल सेयर मार्केट इन्फरमेसन, नेप्से ट्रेडर्स हब, नेपाली सेयर बजार, सेयर बजारको ज्ञान आदि केही चर्चित ग्रुप हुन् जहाँ सेयर सम्बन्धि सूचना उपलब्ध हुन्छन् ।
यस्ता ग्रुपमा सूचनामात्र आउँदैनन्, कुन सेयर किन्ने, कुन बेच्ने वा होल्ड गर्ने भन्नेसम्ममा जानकारी आउँछन् । यी ग्रुप तिनै ग्रुप हुन् जहाँ छद्मभेसी नाममा किन्ने/बेच्ने/होल्ड गर्ने र कुन कम्पनीको सेयर मूल्य कतिले बढ्दैछ वा घट्दैछ भन्ने सन्देश आउँछन् । लगानीकर्तालाई उक्साइन्छ, र त्यो पनि सेयर कारोबार सुरु हुनुपूर्व नै ।
यस्ता ग्रुपको सदस्यहरु सामेल च्याट ग्रुपहरु बनेका छन् । जहाँ आफू बेच्न लागेको र किन्न लागेको कारणसहित अरुलाई उक्साइन्छ ।
यस्ता प्लेटफर्म फेसबुकमा मात्र होइन, अन्य सामाजिक सञ्जालहरु युट्युब, टिकटक, क्लबहाउस र ट्विटर तथा मेसेन्जरहरु भाइबर, ह्वाट्सएप, टेलिग्राममा यस्ता गतिविधि टन्नै हुन्छन् । त्यो पनि कारोबार चलिरहेकै बेला ।
उहाहरणका लागि सेयर रकेट, मार्केटको खबर, नेप्से स्टक, एनजेडवाई ट्रेडिङ, पुरुषोत्तम महर्जन, एगेप नेप्से ट्रेडर, इन्टरटेनमेन्ट जोन, क्यापिटल दरबार केही युट्युब च्यालन हुन् जो सेयर बजारमा कारोबार चलिरहेकै बेला यो किन्ने र त्यो किन्ने भन्दै युट्युबमा लाइभ आउँछन् ।
यतिबेलै दिपेन्द्र अग्रवाललगायत सेयर बजारमा प्रभाव जमाउने खेलाडिहरु टिकटकमा लाइभ आउँछन् । उता क्लबहाउसमा उस्तै गफ मच्चिँदै गरेको हुन्छ । सेयर बजारसँग सम्बन्धित गफ दिनरात चलिरहन्छन् ।
अर्को सामाजिक सञ्जार एक्स (ट्विटर)मा पनि आज बजार कति अंकले बढ्छ वा घट्छ, कुन सेयर बढ्छ वा घट्छ भन्ने टन्नै पोस्ट देख्न सकिन्छ ।
यस्ता सञ्जालमा कोही वास्तविक नामसहित खुलेरै लागेका हुन्छन् भने कोही नक्कली नाममा लगानीकर्ता उक्साउने वा भ्रमित गर्ने काममा लागेका हुन्छन् । कहिले काका, कहिले बोस, कहिले डन जस्ता छद्म नाम बेलाबेला आउँछन् । पछिल्लो समय बुलिस ट्रेड सुजन लगायत पहिचान नखुल्ने नामबाट यो किन्ने, त्यो किन्ने वा बेच्ने नबेच्ने भन्दै लगानीकर्तालाई उक्साइरहेका छन् ।
कोही नेप्से ५ हजार पुग्छ भन्छन् । कोही ३ गुणाले बढ्छ भन्छन् । कोही २७०० मा टोपी लाग्छ भन्छन् । कहीँ कतै स्वस्थकर छलफल पनि हुन्छन् ।
अर्कातर्फ सेयर बजारका विज्ञहरु छन् जसमध्ये केही निःस्वार्थ र कोही स्वार्थसहित ज्ञान बाँडिरहेका छन् । कोही कुन सेयर किन्ने वा बेच्ने भन्दै सिकाउँछन् त कोही विश्लेषण गरेर वा आफूले लगानी गर्दा जोखिम निहित हुने भन्दै पुनर्विचार गरेर मात्र खरिद वा बिक्री गर्न आह्वान गर्छन् ।
विष्णु बस्याललगायत कोहीकोही विज्ञ त कसैलाई टिप्स दिए वापत् फिस पनि लिन्छन् । युट्युबमा आईडियाप्रेनर नामक च्यानल चलाउन सन्जोग कोइराला लगायत कुनै विज्ञहरु मार्केटको ट्रेन्ड विश्लेषण गर्छन् । स्टक गुरु- राजु पौडेल नेप्सेको प्राविधिक विश्लेषण र चार्ट एनालाइसिस गर्दै कम्पनीपिच्छे भोलिको मूल्य अनुमान लगाउँछन् । नेप्से ट्रेडिङ चलाउने सन्दीपकुमार चौधरी र रामहरी नेपालकै नाममा युट्यबमा आउनेहरु भोलि के हुन्छ ? अर्को हप्ता के हुन्छ ? भन्ने आजै घोषणा गर्न पनि पछि पर्दैनन् । नवराज दाहाल जस्ता सामाजिक सञ्जाल फेसबुकमा सेयर बजारका जानकारी, सूचना, अनलाइन र पत्रपत्रिकाका हेडलाइन सेयर गर्नेहरु पनि टन्नै छन् ।
यसबाहेक पत्रपत्रिका र अनलाइनले पनि आ-आफ्नै विज्ञता प्रदर्शन गरिरहेका हुन्छन् । पत्रपत्रिकामा बाइट दिने विज्ञहरु पनि बजारको यात्रा कता हुने घोषणा गर्न पछि पर्दैनन् ।
१० कित्ता सेयर हुनेहरु जति विज्ञ नेपालको सेयर बजारमा कमै छन् । सबैभन्दा बढी मुल्य घटबढको चिन्ता उनैलाई हुन्छ । सामाजिक सञ्जालमा अनेकथरी लेख्ने र बजार बिगार्ने पनि उनै हुन् ।
केही कित्ता सेयर किनेको आधारमा बजारको दिशा आँकलन गर्ने विज्ञका माझमा अर्का थरी अनुभवले विज्ञता हासिल गरेका र पढेर जानकार भएका पनि छन् ।
सेयर बजारका विषयमा विद्याबारिधि गरेका डा. गोपाल प्रसाद भट्ट, पुँजी बजार विज्ञ भनेर चिनिने रवीन्द्र भट्टराईदेखि पूर्वगभर्नर दीपेन्द्रबहादुर क्षेत्री, नेपाल धितोपत्र बोर्डका पूर्व अध्यक्षहरु, निरज गिरी र केशव श्रेष्ठलगायत बोर्ड र राष्ट्र बैंक पूर्व कार्यकारी निर्देशकहरुलाई पनि बजारको विज्ञको रुपमा चिनिन्छन् ।
पत्रपत्रिकामा विचार प्रकाशन गरेर लगानीकर्तालाई सुसूचीत गराउनेहरू देखि सेयर लगानीकर्ताहरुको संगठनप्रमुखहरु नेपाल इन्भेस्टर्स फोरम, सेयर लगानीकर्ता संघ नेपाल, पुँजीबजार लगानीकर्ता संघ लगायत संस्थाका अध्यक्ष, उपाध्यक्ष, महासचिव र पूर्वपदाधिकारीहरु पनि बजारका राम्रा जानकार हुन् । उनीहरुलाई बजारको दिशाबारे बोल्दा लगानीकर्ताले पत्याउँछन् पनि ।
अम्बिका पौडेल, छोटेलाल रौनियार, राधा पोखरेल, तारा फुल्लेल, केशव कोइराला आदि पनि बजारका राम्रै इन्फ्लुयन्सर हुन् । उनीहरुको वर्षौंको अनुभव र संस्था नेतृत्वमार्फत् गरेको योगदानले उनीहरुलाई चिनाएको छ ।
यीबाहेक पछिल्लो समय उदाएका विज्ञहरु छन् । जस्तै, सुबासभन्द्र भट्टराई, शिवचन्द्र, दुर्गाप्रसाद काफ्ले केही चिनिएका बजार जानकार हुन् ।
यसैगरी बजारको तथ्यांकका आधारमा पोर्टफोलियो म्यानेजमेन्टका काम गर्नेहरु, तालीम भदै ट्युसन कक्षा सञ्चालन गर्नेहरु, मिडिया प्लेटफर्ममा विश्लेषणको विकल्प राखेर रकम आर्जन गर्नेहरु पनि छन् । उनीहरुले पनि विज्ञताको उपयोग गरिरहेका छन् ।
सुलसुले झैं छ प्रवृत्ति
पुँजी बजारका सबै लगानीकर्ता विवेक पुर्याएर लगानी गर्छन् भन्ने हुँदैन । कतिपय लगानीकर्ता सामाजिक सञ्जाल, मिडियालाई विश्वास गर्छन् । कसैले अनुभवीलाई विश्वास गर्छन् । नयाँ तथा सोझा लगानीकर्ता सधैं के गर्ने भनेर अन्योलमा पर्छन् । उनीहरुलाई प्रत्यक्ष असर पार्ने भएकाले नेपाल धितोपत्र बोर्डले विज्ञ र विश्लेषकलाई कानुनी दायरामा ल्याउनु पर्ने आवाज जोडतोडका साथ उठिरहेको छ ।
कसैले बजार बढ्न सक्छ वा घट्न सक्छ भन्ने अनुमान आफैंले गर्न सक्छ वा साथीभाइसँग पनि यस्तो कुरा गर्न मिल्छ । तर, तथाकथित विश्लेषणको नाममा मूल्य यति पुग्छ र उति पुग्छ भनेर अफवाह फैलाउनु अपराध भएको जानकारहरु बताउँछन् ।
कुनै कम्पनीको बारेमा बढाइचढाइ गरेर लेख्ने, यसो गर्नुस् र उसो गर्नुस् भन्ने, सामाजिक सञ्जालमा पोस्ट गर्ने जस्ता गतिविधि न्यायोचित नहुने उनीहरुको भनाइ छ । यस्ता गतिविधिलाई कानुन बनाएर नियमन गर्नुपर्ने जानकारहरु बताउँछन् ।
सेयर बजारमा खरिद र बिक्रीको आधारमा मूल्य घटबढ हुन्छ । खरिद चाप बढ्दा मूल्य बढ्छ र बिक्री चाप हुँदा घट्छ । तसर्थ बजारको गति कता जान्छ अनुमानमात्र गर्न सकिन्छ । भोलि के हुन्छ कसैलाई थाहा छैन । कसैले भनेको भरमा बढ्ने कुरा होइन ।
आफूलाई प्राविधिक विश्लेषक वा चार्ट विश्लेषक वा फन्डामेन्टल विश्लेषक घोषणा गरेर सामाजिक सञ्जालमा भ्रमपूर्ण गतिविधि गर्ने छन् । यस्ता कामलाई लगानीकर्ताले नपत्याउनु पर्ने हो ।
तर, लगानीकर्तामा पर्याप्त ज्ञान नहुँदा उनीहरुलाई सीधै पत्याउँछन् । कोही भर्खरै मात्र सेयर बजारमा प्रवेश गरेका छन् भने उनीहरुलाई सामाजिक सञ्जालमा हल्ला गर्ने सबैजना विज्ञ लाग्छ । जसले २–४ महिनादेखि बजारलाई नियालेको छ र सेयर बजारमा कारोबार गरेर कमाइ पनि गरेको छ भने नयाँ लगानीकर्ताले उनीहरुलाई पत्याउँछन् ।
सामाजिक सञ्जालमा जोडिएपछि ती विज्ञ र ती विज्ञले खटाएकाहरु सोझा लगानीकर्तालाई सन्देश पठाउँछन् । यसरी सन्देश पठाउन कसैले ग्रुपका सदस्य सूची हेरी व्यक्ति छानेर पठाउँछन् । कसैले समूहमा सन्देश पठाएर लालच देखाउँछन् । यो प्रवृत्तिलाई सुलसुलेको संज्ञा दिइने गरेको छ ।
‘हामी तपाईंको पोर्टफोलियो म्यानेज गरिदिन्छौं, हामी तपाईंको कम्पनीको टेक्निकल एनालाइसिस गरिदिन्छौं, कहिले किन्ने र कहिले बेच्ने भनेर भनिदिन्छौं भन्दै लगानीकर्तालाई व्यक्तिगत म्यासेज गर्ने, ग्रुपमा जोड्ने जस्ता सुलसुले प्रवृत्ति बढेको छ,’ बजारको गतिविधिलाई नजिकबाट नियालिरहेका एक लगानीकर्ताले भने, ‘आफ्नो तरिकाले विश्लेषण गर्ने र सामाजिक सञ्जालमा हालेर भ्रम फैलाउने स्वघोषित विज्ञको आतंक पनि उत्तिकै छ ।’
तसर्थ कसैले सामाजिक सञ्जालमा लेखेर लगानीकर्तालाई दीग्भ्रमित, प्रभावमा पार्छन् उनीहरुलाई नेपाल धितोपत्र बोर्डले कारबाही गर्नुपर्छ भन्ने मान्यता राखिन्छ ।
पटकपटक अफवाह नफैलाउन चेतावनी मात्र दिन्छ बोर्ड, कारबाही गर्दैन
पुँजी बजारमा स्वतन्त्र विज्ञ र विश्लेषकहरु छ्यापछ्याप्ति भए पनि नियामक निकाय नेपाल धितोपत्र बोर्ड र बजार आफैं नेपाल स्टक एक्स्चेन्ज मौन देखिन्छन् । धितोपत्र बजारको नियामक नेपाल धितोपत्र बोर्डले पछिल्लो ३ वर्षमा बेलाबेलामा मिडिया र सामाजिक सञ्जालमार्फत् सेयर बजारसम्बन्धि अफबाह फैलाउन रोक लगाए पनि कारबाही भने भएको छैन ।
धितोपत्र सम्बन्धी ऐन, २०६३ ले कसैलाई धितोपत्र कारोवारमा प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष प्रभाव पार्न आफैले वा अरुसँग मिली धितोपत्र किन्न वा बेच्न उत्साहित गराउन बर्जित गरेको छ । यस्तो कार्य गरेमा धितोपत्र कारोबार सम्बन्धी कसूर गरेको मानिन्छ ।
छद्म नाम प्रयोग गरी वा खुलमखुला रुपमा केही व्यक्तिहरुले मिडिया तथा सामाजिक संजालमार्फत निश्चित कम्पनी नै तोकेरै यसको मूल्य बढ्छ, यसको मूल्य घट्छ, आज यो कम्पनीको सेयर किन्नुस, भोलि त्यो बेच्नुस, इन्डेक्स यति पुग्छजस्ता अन्तर्वार्ता दिने तथा पोस्टहरु राख्दै लगानीकर्तामा भ्रम पैदा गर्छन् ।
विभिन्न व्यक्ति र समूहले विभिन्न संचार माध्यम तथा सामाजिक संजालमा नेप्से परिसूचक तथा सूचिकृत संगठित संस्थाको सेयरको मूल्य बढ्ने वा घट्ने भन्दै निश्चित सेयरहरु खरिद गर्न वा बिकी गर्न उत्साहित गराउने उद्देश्यले अनधिकृत तवरले अन्तरवार्ता र अभिव्यक्ति दिने गरेका छन् । कोही कसैले उक्त कार्य गरेको पाइएमा धितोपत्र सम्बन्धी ऐन, २०६३ बमोजिम कारवाही गरिने बोर्डले पटकपटक जानकारी दिने गरेको छ ।
सञ्चार माध्यम, सामाजिक संजाल वा अन्य कुनै माध्यमबाट नेप्से परिसूचक तथा सूचिकृत संगठित संस्थाको सेयरको मुख्य बढ्ने वा घट्ने विषयमा टिका टिप्पणी तथा सूचना सम्प्रेषण गरी निश्चित सेयरहरु किन्न उक्साउने वा नकिन्न प्रेरित गर्ने वा बजारको स्वतन्त्र रुपले सञ्चालन हुने व्यवस्थालाई प्रभाव पार्ने उद्देश्यले त्यस्तो कार्य नगर्न नगराउन समेत बोर्डले निर्देशन दिने गरेको छ ।
तर, हालसम्म बोर्डले कसैलाई पनि कारबाही गरेको छैन ।
बोर्डले कोभिड महामारी अवधिमा पपुलर भएको क्लबहाउसमार्फत् सेयर बजारका विज्ञहरुले प्रभावित पार्ने गरेको ठहरसहित यसरी प्रभाव नपार्न सूचना निकालेको थियो । यो कुरा २०७८ जेठको हो ।
त्यसयता बोर्डले २०७९ वैशाख, २०८० मंसिर र २०८१ साउनमा पनि सेयर किनबेच गर्न सामाजिक सञ्जालबाट उक्साउनेहरुलाई कारबाही गर्ने चेतावनी दिएको थियो । तर, हालसम्म यस्तो काम गर्नेहरुलाई कारबाही गरेको सूचना वा विवरण बोर्डले सार्वजनिक गरेको छैन ।
विज्ञलाई के गर्नुपर्छ ?
एकाथरी छन्, सेयर बजारमा अफवाह फैलाउने । अर्काथरी छन्, सेयर बजारलाई नजिकबाट बुझेका वास्तविक विज्ञ ।
धितोपत्र बोर्डले उनीहरुबीच भिन्नता कायम नगरिदिँदा एकैथरी मानेर हेरिने गरेको छ ।
विदेशमा बजार विज्ञलाई छुट्टै डालोमा राखेर धितोपत्र बोर्डले लाइसेन्स दिने र नियमन गरेको हुन्छ । नेपालमा भने धितोपत्र र सेयर बजारबारे अध्ययन गरेका र अनुभव पनि बटुलेका वा बजारमा वास्तविक प्रभाव जमाउनेहरु, विज्ञताको उपयोग गरी रकम आर्जन गर्नेहरु बिना कुनै अनुमति र नियमन काम गरिरहेका छन् ।
तसर्थ विज्ञबारे स्पष्ट कानुनी प्रबन्ध गनुपर्ने विषय बेलाबेला उठ्ने गरेको छ ।
सेयर लगानीकर्ता संघका उपाध्यक्ष ताराप्रसाद फुल्लेल भन्छन्, ‘बोर्डबाट लाइसेन्स प्राप्तबाहेक कसैलाई पनि विज्ञ र विश्लेषकको उपाधि दिनु हुँदैन । सामाजिक सञ्जालमा लेखेर लगानीकर्तालाई दीग्भ्रमित, प्रभावमा पार्नेलाई कारबाही हुनुपर्छ । कसैको व्यक्तिगत रायले लगानीकर्तालाई अन्योल र दुविधामा पार्ने छुट छैन ।’
उनका अनुसार बोर्डले कानुन बनाएर विज्ञताको मापदण्ड तयार पारेर विज्ञको लाइसेन्स दिनुपर्छ । बजारलाई प्रेडिक्ट गरेर यस्तो उस्तो हुन्छ भन्ने हैसियता कसैको नभएको भन्दै उनले सचेत र सुसूचीत रहनुस् भन्ने आह्वान गर्नु उपयुक्त भए पनि कसैलाई किन्न वा बेच्न उक्साउनु अनैतिक काम भएको दाबी गरे ।
बजारमा कारोबार गर्ने सबै आफ्नो किसिमले वा आफ्नो लागि विज्ञ हुन सक्छन् । लाखौं कित्ता हुनेहरु चुप लागेर बस्ने, १०-२० कित्ता हुनेहरुलाई बजार बढ्ने र घट्ने सबैभन्दा बढी चिन्ता हुने गरेको छ ।
तर, स्टक मार्केट भनेको यस्तो स्थान हो जहाँ श्रीमान् र श्रीमतीले के निर्णय गर्छन् भन्ने थाहा हुँदैन ।
बजारमा के हुन्छ कसो हुन्छ भन्न पाइन्छ, आपसमा गफ गर्न पाइँदैन । सामाजिक सञ्जाल जस्ता पब्लिक डोमेनमा सुनाउन पाइँदैन । यस्तो विषयमा नेपाल धितोपत्र बोर्ड सक्रिय हुने हो भने यसरी सामाजिक सञ्जालमा बोल्नेलाई कारबाहीस्वरुप कारोबारमा निलम्बन हुनेछ ।
नेपाल धितोपत्र बोर्डले विज्ञ भनेर इजाजतपत्र दिँदै गर्दा पनि मूल्य कति पुग्छ वा कति हुन्छ भन्ने प्रक्ष्येपण गर्ने गरी विज्ञताको लाइसेन्स दिनु नहुने धितोपत्र कानुनका जानकार तथा सेयर लगानीकर्ता ज्योति दहाल बताउँछन् ।
‘कम्पनीको वर्तमान वित्तीय स्थिति विश्लेषण गरेर भविष्यमा कस्तो होला भन्ने अनुमान लगाउने गरी इजाजतपत्र दिनुपर्छ,’ उनी भन्छन्, ‘कम्पनीको प्रतिफलका पक्षमा बोल्न पाउने तर मूल्य कति पुग्छ भनेर भन्न नपाउने गरी विज्ञताको लाइसेन्स दिनु उपयुक्त हुन्छ ।’
बजार मूल्य भनेको कम्पनीले वा विज्ञले तय गर्ने विषय नभएको उनी बताउँछन् ।
दहालका अनुसार यसरी लाइसेन्स दिँदा परीक्षा नै लिनु उपयुक्त हुन्छ । कर्पोरेट कानुन र धितोपत्र कानुन राम्ररी बुझेका, फाइनान्स र चार्टर्ड एकाउन्टेन्ट पढेका तथा धितोपत्र व्यवसायमा लामो समय काम गरेर बजार ट्रेन्ड विश्लेषण गर्न सक्ने व्यक्तिलाई विज्ञको इजाजत दिनु उपयुक्त हुने उनको तर्क छ ।
प्रतिक्रिया